درس تفسیر استاد محسن فقیهی
98/07/10
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه 95
﴿وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمينَ﴾ [1]
تفسیر آیه 95: در بحث تفسیر، به تفسیر آیه نود و پنجم از سوره مبارکه بقره رسیدیم. در آیه قبل بیان شد که یهودیان می‌گفتند که بهشت برای ما است و دیگران در بهشت سهمی ندارند. خداوند متعال به پیامبر می‌فرماید که به یهود بگو که اگر بهشت اختصاص به شما دارد پس تمنای مرگ کنید اگر راست می‌گویید، چون آخرت برای شما بهتر از این دنیا است و شما طبق ادعای خودتان پس از مرگ، در بهشت زندگی خوبی خواهید داشت. چرا از مرگ می‌ترسید؟
یکی از نشانه‌های ایمان این است که از مرگ نترسد، اما یهودیان اینطور نبودند ﴿وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ﴾ و به هیچ عنوان تقاضای مرگ نمی‌کردند و از مرگ می‌ترسیدند. یهودیان می‌دانستند که مرتکب اعمال زشتی شده‌اند و در آخرت جایگاه خوبی ندارند، به همین خاطر از مرگ هراسان بودند.
از این آیه شریفه استفاده می‌شود که یهودیان به حرف خودشان هم اعتقاد نداشتند. گاهی انسان حرفی می‌زند ولی حقیقت قلب او نیست، از علم و تقوای خود می‌گوید ولی می‌داند که از علم و تقوا در وجود او خبری نیست؛ یعنی به خودش علم دارد، یهود هم همینگونه بودند و به خباثت خود علم داشتند ولی با این وجود خود را از دیگران برتر می‌دانستند و بهشت را مخصوص خود می‌دانستند. دلیل دروغگویی یهود هم این است که تقاضای مرگ نمی‌کردند.وقتی که آقا امیرالمؤمنین علیه السلام را در محراب مسجد به شهادت رساندند فرمود: «فزت و رب الکعبة» رستگار شدم، آقا امام حسین علیه السلام در روز عاشورا و در میدان نبرد، چطور جان‌فشانی می‌کرد، این جمله که از حضرت قاسم علیه السلام نقل شده که مرگ را از عسل شیرین‌تر می‌داند، این‌ها نشانه این است که به معاد و بهشت اعتقاد دارند.
یکی از نشانه‌هایی که می‌توان با آن میزان ایمان شخص را فهمید، ترس از مرگ و اشتیاق به مرگ است، کسانی که ایمان قوی دارند به خاطر اعمال صالحی که انجام داده‌اند به مرگ اشتیاق دارند و برعکس کسانی که ایمان ندارند یا ایمان ضعیفی دارند به خاطر گناهان و اعمال ناشایست، از مرگ می‌ترسند و هراس دارند چرا که می‌دانند پس از مرگ عذاب خواهند شد و کیفر اعمال ناشایست خود را می‌بینند. بنی اسرائیل همچین گروهی بودند و به دروغ ادعا می‌کردند که در دنیا بهترین انسان‌ها هستند و در آخرت نیز بهترین جایگاه را دارند.نکات:نکته اول: اعتقاد به معاد مهمترین چیزی است که می‌تواند درون انسان وجود داشته باشد. اگر انسان به معاد اعتقاد داشته باشد، اعمالش را تنظیم می‌کند و دقت می‌کند که نتیجه اعمالش چیست. اگر معاد وجود نداشته باشد، انسان هر کاری را انجام می‌دهد اما معاد باعث می‌شود که اعمال انسان با دقت و از روی حساب انجام شود؛ اگر من ظلم کنم باید روز قیامت پاسخگو باشم لذا اعتقاد به معاد در دین از اهمیت زیادی برخوردار است و باید مورد توجه باشد.
نکته دوم: کسانی که دروغ می‌گویند و ادعاهای باطل دارند، جزء ظالمین هستند. لذا بنی‌اسرائیل که ادعا می‌کردند که ما از بهترین مردم هستیم و بهست برای ما است، این ادعای دروغ آن‌ها، ظلم است.
نکته سوم: دست نشانه قدرت انسان است، انسان گناهان را به وسیله دست انجام می‌دهد، هرچند ممکن است گناه به وسیله پا انجام شود ولی خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ﴾ اصولا دست نشانه است نه اینکه خصوصیت داشته باشد، ممکن است با اعضای دیگر گناه کند. ﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ﴾ یعنی شما قدرت و اختیار دارید و با این قدرت و اختیار، مرتکب گناه می‌شود. شخصی که دزدی می‌کند با اینکه با تمام اعضا و جوارح دزدی می‌کند ولی دستش باید بریده شود، این دست یعنی قدرتی که با آن دزدی کرده است. دست از اعضای رئیسه‌ای است که به عنوان قدرت یک انسان مطرح است.
﴿بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ﴾ یعنی آنچه که شما به وسیله دستهایتان پیش فرستاده‌اید؛ یعنی قدرتی که داشته‌اید و با آن قدرت، گناه را انتخاب نموده و مرتکب شده‌اید.
نکته چهارم: روز قیامت همه ما اعمالمان را می‌بینیم، چرا که اعمال ما با دست خودمان، تنظیم شده و در روز قیامت اعمال خیر و شر ما در سفره ما وجود دارد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ﴾[2] هر کار خیری که برای خودتان انجام می‌دهید، همانجا در سفره و پرونده اعمال خودتان ثبت می‌شود. اگر در حق دیگران نیز ظلم کردید نتیجه و جزای آن را خواهید دید. ﴿وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ﴾[3] هر کار شری را که انجام دهید در روز قیامت خواهید دید.
