درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: تمایز علوم

اکثر علما گفته‌اند که تمایز علوم به موضوعات است. شیخ انصاری می‌فرماید: «إنّ تمايز العلوم بتمايز الموضوعات».[1]

محقق خراسانی، تمایز علوم به موضوعات را نمی‌پذیرد بلکه ملاک را در اغراض می‌داند «أن تمايَز العلوم إنّما هو باختلاف الاغراض الداعية إلى التدوين ، لا الموضوعاًت ولا المحمولات ، وإلاّ كان كلّ باب ، بل كلّ مسألة من كلّ علم ، علماً على حدة ... فلا يكون الاختلاف بحسب الموضوع أو المحمول موجباً للتعدد ، كما لا يكون وحدتهما سبباً لأن يكون من الواحد».[2]

راه حل در «حیثیات» است؛ یعنی موضوع علم صرف،کلمه من حیث الصحة و الاعتدال؛ موضوع علم نحو، کلمه من حیث الاعراب و البناء؛ موضوع علم معانی و بیان، کلمه من حیث الفصاحة و البلاغة و موضوع علم لغت را کلمه من حیث المعنی بدانیم. اغراض نیز همین حیثیات را دارند و به نظر ما تمایز علوم به اغراض همراه با حیثیات است. کسی که تمایز علوم را به محمولات می‌داند هم باید حیثیات را لحاظ کند.

مرحوم امام خمینی می‌فرماید: «وقد عرفت عدم الحاجة إلى نفس الموضوع ; فضلا عن كون التميّز به».[3] اصلا موضوع نیاز نیست؛ زمانی که موضوع لازم نیست تمایز علوم به موضوعات نیز عملاً منتفی است.