درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: مکاسب محرمه/ قیادت /تعریف قیادت

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث قیادت بود که آیا قیادت فقط سعی برای جمع ذکر و انثی است یا اینکه جمع بین ذکرین را نیز قیادت می گویند. بحث امروز ما این است که آیا عنوان قیادت بر سعی برای جمع بین انثیین برای مساحقه صدق می‌کند یا نه.

نکته دوم: الحاق مساحقه

مرحوم صاحب جواهر می‌فرمایند: «لم أتحقّقه[1] لغةً بل و لا عرفاً»[2] .

یعنی نه لغت مساعد این معناست، نه روایات و نه عرف. پس جمع بین انثیین قیادت نیست.

آیت‌الله گلپایگانی (ره) این حرف را تأیید کرده‌اند و فرموده‌اند که: «ذلك لأنّ الظاهر من القيادة هو الدلالة و الوساطة في الزنا. كما قال(ره) في مجمع البحرين: «القوّاد بالفتح و التشديد هو الذي يجمع بين الذكر و الاُنثى حراماً»[3] . و الروايات الدّالة على حرمتها لا تتعرّض لغير الجمع بين الرجال و النساء للزنا. و مجرّد إطلاق القيادة على الجمع بين الرجل و المرأة لا يفيد الانحصار. و خبر ابن سنان و إن كان مسبوقاً بسؤال الراوي عن القوّاد لكن مع ذلك‌ يمكن تعرّض الإمام (ع) لواحد من أفراده الشائع بين أهل العصيان و هو الجمع بين الرجل و المرأة للزنا، كما أنّه يمكن إرادة الخصوص»[4] .

قیادت لغتاً، عرفاً و بر اساس روایات شامل واسطه شدن بین دو زن برای مساحقه نمی‌شود. قیادت فقط وساطت در زناست. از کتب لغت نیز برای این حرف دلیل می‌آورد. جمع بین انثیین و جمع بین ذکرین حرام است؛ ولی حد ندارد. در روایات ما فقط مساله زنا را به قیادت نسبت داده‌اند و قیادت را جمع بین زن و مرد برای زنا می‌دانند. دلیلی بر الحاق مساحقه وجود ندارد. البته چون سائل از جمع بین زن و مرد سؤال کرده است، امام (ع) نیز جواب او را در همین مورد داده است؛ ولی اثبات شیء نفی ما عدا نمی‌کند، اما برای حکم به حد در غیر مورد زنا، باید دلیل داشته باشیم؛ درحالی که روایتی در مورد غیر زنا نداریم. سائل در روایت از فرد شایع که جمع برای زنا بوده، سؤال کرده است. پس فعلاً روایت فقط همین یک مورد را بیان کرده و اگر روایتی در مورد غیر زنا پیدا کردید، می‌توانید آن مورد را نیز ملحق کنید. پس از نظر عرف، لغت و روایات آن قیادتی که فعلاً ثابت شده، جمع بین ذکر و انثی است. با توجه با قاعده «الحدود تدرأ بالشبهات» در مورد جمع برای لواط یا مساحقه نمی‌توانیم قائل به حد شویم.

برخی روایتی با سند بسیار ضعیف ذکر کرده‌اند و تعداد زیادی از رواتش مهمل‌اند که عبارتست از: «سحاق النساء بينهنّ زنا»[5] . اگر این روایت از نظر سندی معتبر بود، می‌توانست الحاق مساحقه به زنا در مساله محل بحث را ثابت کند؛ ولی این روایت خیلی ضعیف است و نمی‌تواند این را ثابت کند.

مرحوم فاضل لنکرانی می‌فرمایند: «القيادة بحسب الاصطلاح هو الجمع بين الشخصين لتحقّق عمل غير مشروع إجمالاً و القدر المتيقّن منه المذكور في الروايات الآتية هو الجمع بين الرجل و المرأة للزنا و أمّا الجمع بين الرجلين للواط، فيمكن إلحاقه بالأوّل؛ نظراً إلى كون اللواط أشدّ قبحاً و حكماً من الزنا. و أمّا الجمع بين المرأتين للمساحقة، القيادة بهذا المعنى ليس له أثر في اللغة أصلاً، كما أنّ اللواط بالمعنى الاصطلاحيّ لا يكون معنوناً في كتب اللغة، فكيف يكون الجمع لأجله موجباً لتحقّق القيادة بالمعنى اللغوي. و أمّا العرف الذي يكون المراد به عرف المتشرّعة، فالظاهر عدم كون الجمع بين الرجلين عندهم معنوناً بعنوان القيادة.

و كيف كان، فيمكن الاستدلال على لحوقه أيضاً بما ورد في بعض الروايات المتقدّمة في المساحقة من أنّ «سحاق النساء بينهنّ زنا»[6] و مثل ذلك من التعبيرات. و لكن مع ذلك كلّه الحكم بثبوت أحكام القيادة في هذه الصورة مشكل، خصوصاً مع أنّ الحدود تدرأ بالشبهات»[7] .

ایشان نیز حرف‌های مرحوم گلپایگانی را تأیید کرده‌اند و فرموده‌اند که قدر متیقن قیادت، جمع بین ذکر و انثی برای زنا است. برخی اولویت را پدیرفته اند و لواط را به زنا ملحق کرده‌اند. قیادت در لغت در مورد لواط و مساحقه ذکر نشده است. تنها دلیلی که برای الحاق مساحقه به زنا می‌توانیم ارائه کنیم این روایت است: «سحاق النساء بينهنّ زنا»[8] . ولی سند این روایت ضعیف است و اکثر روات آن مهمل‌اند: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ [الکوفي: إماميّ ثقة] قَالَ كَتَبَ إِلَيَّ أَبِي مُحَمَّدُ بْنُ الْأَشْعَثِ [مهمل] حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَوَّارٍ [مهمل] حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْمَدَائِنِيُّ [مهمل] أَخْبَرَنِي عَنْبَسَةُ [مهمل] عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ [مهمل] عَنِ الْعَلَاءِ [مهمل] عَنْ مَكْحُولٍ [الشامي: مملوّ بغضاً لأمیر المؤمنین (ع)] عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ [مهمل] عَنِ النَّبِيِّ| قَالَ: ... . پس با این روایت نمی‌توان حد را درمورد جمع بین دو زن برای مساحقه اثبات کرد. در خود عمل مساحقه نیز هیچ فقیهی قائل به حد نشده است و نگفته که بر کسانی که مساحقه می‌کنند حد زنا جاری می‌شود؛ تا چه رسد به کسی که سعی در جمع بین دو زن برای این کار می‌کند. نه فرع حد دارد و نه اصل.

مراد از جمع

آیا برای صدق قیادت، باید زنا محقق شود؟ مثلاً شخصی وساطت می‌کند و زنی را به مردی وصل می‌کند که زنا کنند؛ ولی به دلائلی این زنا در خارج رخ نمی‌دهد و موفق به زنا نمی‌شوند؛ مانند شخصی که قصد خوردن شراب را دارد ولی بعد از خرید و خوردن شراب، متوجه می‌شود که آب بوده، نه شراب. زن و مرد تلاش کرده‌اند که زنا را انجام دهند و این شخص نیز اقداماتش را انجام داده و این دو را به هم وصل کرده؛ ولی در خارج زنا محقق نمی‌شود. آیا قیادت صدق می‌کند وباید حد قیادت را جاری کنیم؟

دو نظر وجود دارد:

    1. این شخص کار خودش را انجام داده و ارائه طریق کرده و ارتباط زن و مرد را برقرار نموده و مقدمات کار را فراهم کرده است. همین برای اجرای حد کفایت می‌کند. آیت‌الله فاضل لنکرانی می‌فرمایند: «الظاهر أنّه ليس المراد بالجمع مجرّد إراءة الطريق و هدايته إليها أو هدايتها إليه؛ کما أنّه ليس المراد هو تحقّق الجمع خارجاً و ترتّب الزنا عليه کذلك، بل مجرّد تهيئة مقدّمات الجمع و تحصيل أسبابه و تحقّق الجمع بعدها و إن لم يتحقّق‌ الزنا خارجاً لجهة»[9] . این شخص کار خودش را انجام داده است و موفقیت یا عدم موفقیت در انجام زنا، به مرد و زن مربوط است و ربطی به قوّاد ندارد. قوّاد کارش را درست انجام داده و از ناحیه او، همه چیز تمام است. پس قیادت محقق شده و باید حد جاری شود. قیادت، سعی در جمع است و در این مورد نیز «سعی» محقق شده است.

به نظر ما تا وقتی که زنا محقق نشده است، قیادت برای زنا نیز محقق نمی‌شود. در اینجا قیادت برای مقدمات زنا تحقق پیدا کرده ولی قیادت برای خود زنا تحقق پیدا نکرده است. جمع بین ذکر و انثی محقق نشده است. وقتی خود عمل زنای انجام نشده، حدی ندارد، چطور ممکن است که قیادت برای آن حد داشته باشد؟ این زیاده فرع بر اصل است. وقتی بر خود آن دو نفر حد جاری نمی‌شود، چطور ممکن است بر شخصی که بین آن دو ارتباط برقرار کرده، حد جاری شود؟ شخص یکبار در عمرش بین زن و مردی برای زنا واسطه شده و زنا نیز محقق نشده است، چرا باید این شخص حد بخورد؟ موردی که صد بار در عمرش واسطه بین زنا شده است، فرق دارد با این کسی که یکبار در عمرش واسطه شده و زنا نیز محقق نشده است.