درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: غیبت/ مستثنیات غیبت/ متجاهر به فسق

خلاصه جلسه گذشته: صحبت درباره مستثنیات غیبت بود. کسی که مرتکب گناه علنی شده، آیا در غیر از آن گناه، می‌توان او را غیبت کرد. مثلا کسی که علنا شرب خمر می‌کند آیا می‌توان در گناهان دیگر که مخفی است هم او را غیبت کرد؟ چون متجاهر به فسق است آیا می‌توان تمام گناهانش را افشا کرد؟ یا فقط می‌توان فقط در همان گناهی که متجاهر است می‌توان غیبتش کرد؟

روایت اول: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ[1] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ[2] عن أبيه عبد الله بن جعفر بن جامع،[3] عن أحمد بن محمد البرقي،[4] عن هارون بن الجهم،[5] عن الصادق جعفر بن محمد (عليهما السلام) قال:«إِذَا جَاهَرَ الْفَاسِقُ‌ بِفِسْقِهِ‌ فَلَا حُرْمَةَ لَهُ‌ وَ لَا غِيبَةَ».[6] فاسقی که فسقش را علنی انجام می‌دهد، حرمتی ندارد و غیبت هم ندارد.

روایت دوم: السِّنْدِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ،[7] عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ،[8] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ عَلَيْهِما السَّلَامُ قَالَ: «ثَلَاثَةٌ لَيْسَتْ لَهُمْ حُرْمَةٌ: صَاحِبُ هَوًى مُبْتَدَعٍ، وَ الْإِمَامُ الْجَائِرُ، وَ الْفَاسِقُ الْمُعْلِنُ الْفِسْقِ».[9] سه گروه هستند که احترام ندارند: کسی که هوای نفس دارد و بدعت در دین می‌گذارد، سلطان جائر و ظالم، فاسقی که علنا گناه می‌کند.

کسی که بدعت در دین می‌گذارد، گناه بسیار بزرگی کرده بنابراین، غیبتش در گناهی که کرده جایز است، سلطان جائر هم چون به مردم ظلم می‌کند، غیبتش جایز است. در مورد فاسق ملعن دو احتمال وجود دارد: مراد گناه کبیره علنی است، مراد گناه صغیره هم هست؛ چون گناه صغیره وقتی علنی باشد، کبیره می‌شود؛ زیرا ﴿إِنَّ الَّذِينَ يحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[10] اگر آن گناه را مخفیانه انجام دهد، صغیره است اما وقتی آن را علنی انجام دهد،‌ حیای مردم را از بین می‌برد.

روایت سوم: «عَنْ سَلْمَانَ (رحمه الله) قَالَ: ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص):«مَنْ‌ أَلْقَى‌ جِلْبَابَ‌ الْحَيَاءَ فَلَا غِيْبَةَ لَهُ‌».[11] کسی که چادر حیا را کنار گذاشته باشد، غیبت ندارد.

یک احتمال در روایت این است:‌کسی که گناه کبیره را مکرر در بین مردم انجام می‌دهد. سه قید دارد: 1- گناه کبیره، 2- مکرر انجام می‌دهد، 3- علنی انجام می‌دهد. این شخص هیچ حیایی ندارد و از خدا و مردم خجالت نمی‌کشد.

مرحوم امام خمینی می‌فرماید: «الأحوط الأظهر عدم جوازها فيما لم يجاهر به من غير فرق بين ما كان أدون ممّا جاهر به أو لا».[12] در مواردی که علنی گناه می‌کند غیبتش جایز است اما در مواردی که گناه را علنی انجام نداده احوط و اظهر آن است که غیبتش جایز نیست.

شیخ انصاری (رحمه‌الله) می‌فرماید: «ظاهر الروايات النافية لاحترام المتجاهر و غير الساتر هو الجواز. و ينبغي إلحاق ما يتستّر به بما يتجاهر فيه إذا كان دونه في القبح؛ فمن تجاهر باللواط- العياذ بالله- جاز اغتيابه بالتعرّض للنساء الأجنبيّات و من تجاهر بقطع الطرق، جاز اغتيابه بالسرقة. و لعلّ هذا هو المراد بمن ألقى جلباب الحياء لا من تجاهر بمعصية خاصّة و عدّ مستوراً بالنسبة إلى غيرها؛ كبعض عمّال الظلمة».[13] اگر گناه علنی او کبیره است، می‌توان درباره گناهان کوچک‌تر از آن گناه او هم غیبت کرد، چون گناه علنی‌اش بزرگ‌تر است. مثلا کسی که مرتکب لواط می‌شود، می‌توان گفت که دزد هم هست.