درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: کفاره غیبت/ غیبت

خلاصه جلسه گذشته: صحبت پیرامون کفاره غیبت بود. بعد از اثبات حرمت غیبت و استماع آن اگر غیبتی انجام شد، کفاره غیبت چیست؟ قول اول این است که استغفار برای غیبت شونده، دلیل آن‌هم روایاتی است که وارد شده است که در بحث گذشته آن را خواندیم؛ «سئل النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ما كفارة الاغتياب قال: تستغفر الله لمن اغتبته كلما ذكرته».[1] هرگاه به یادش افتادی برای او استغفار کن. قول دوم نظر محقق خویی بود که کفاره غیبت آن است که توبه کند؛ همین‌که توبه کند کفایت می‌کند.[2] صاحب جواهر نیز همین مسئله توبه را مطرح کرده که بالاخره مکلف، گناهی را مرتکب شده حالا در نزد خداوند توبه کند.[3]

صاحب جواهر درنهایت می‌فرماید: «الاحتياط لا ينبغي تركه».[4] احتیاط آن است که هم توبه کند و هم رضایت غیبت شونده را کسب کند.

به نظر ما همان‌گونه که مرحوم شیخ انصاری فرموده است، غیبت کردن ظلم است و «حرمة عرض المسلم كحرمة دمه و ماله».[5] حرمت آبروی انسان کمتر از مال او نیست؛ اگر مال انسان را ببرند ممکن است ناراحت نشود اما اگر آبرویش را ببرند ناراحت می‌شود. اگر کسی هزار تومان از مال شما را ببرد باید شما را راضی کند، چگونه است که اگر آبروی شما را ببرد و ممکن است میلیاردها به آبروی شما ضرر بزند، نباید از شما استحلال کند؟ روایاتی داریم که ارزش آبرو را بیشتر از مال و جان می‌دانند. اگر کسی را بکشند یا مالش را بردارند حق‌الناس است، اگر آبرویش را هم ببرند حق‌الناس است.

بنابراین به نظر ما مسئله کاملاً روشن است و نیازی نیست مانند برخی از علما همچون آیت‌الله مکارم،[6] قائل به احتیاط شویم بلکه باید فتوای صریح داد که غیبت کردن حق‌الناس است و باید استحلال تحقق یابد و غیبت شونده را راضی کرد. توبه و استغفار برای غیبت شونده جای خود را دارد و واجب هستند اما استحلال نیز واجب است. عقل هم این را می‌گوید که ارزش آبرو بیشتر از مال است؛ هزار تومان ارزشی ندارد اما آبرو ساده به دست نمی‌آید تا انسان اجازه دهد به‌راحتی از بین برود.

هم عقل و هم نقل، غیبت را گناه بزرگ و حق‌الناس می‌دانند و روایت «التائب من الذنب كمن لا ذنب له»[7] فقط مربوط به حق‌الله است و حق‌الناس با توبه به‌تنهایی پاک نمی‌شود.

درنهایت، نظر ما این است که هم استغفار هم استحلال و هم مقدمات استحلال واجب است.