< فهرست دروس

درس اسفار استاد اسحاق‌نیا

98/11/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: کشف عمومی درباره ی جایگاه بهشت و دوزخ

مكاشفة تنبيهية:

اعلم؛ -هداك الله لسلوك سبيل الآخرة على الصراط المستقيم- أن الجنة التي يصل إليها من هو من أهلها هي مشهودة لك اليوم من حيث محلها لا من حيث صورتها و أنت تتقلب فيها على الحال التي أنت عليها و لا تعلم أنك فيها فإن الصورة الطبيعية تمنعك و تحجبك عن مشاهدتها و مشاهدة ما أعدت فيها من نعيمها و غرفاتها و أشجارها و أنهارها و طعامها و شرابها فأهل الكشف الذين أدركوا ما غاب عنهم يرون ذلك المحل و يرون من كان في روضة خضراء و إن كان جهنميا يرونه بحسب ما يكون فيه من لغوب و نصب من حرورها و زمهريرها و نيرانها و لهبها و حياتها و عقاربها و حميمها و زقومها و من لم يكن من أهل الكشف و البصيرة و بقي في عماء حجابه لا يدرك ذلك مثل الأعمى يكون في بستان فما هو غائب عنه بذاته و لكن لا يراه و لم يلزم من كونه لا يراه أن لا يكون فيه و كذلك أكثر أهل الجنة في الجنة الآن و لكن لا يرونها و هم يتقلبون فيها و كذلك أصحاب النار في النار و قد أحاط بهم سرادقها و هم لا يشعرون كما نبَّه الله عليه بقوله‌: ﴿إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ﴾[1] و بقوله:‌ ﴿جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا﴾[2] و بقوله‌ في حديثه القدسي: «أعددت لعبادي الصالحين ما لا عين رأت و لا أذن سمعت و لا خطر علی قلب بشر»[3] [4]

 

در پایان فصل 26 ملا صدرا به یک کشف عمومی توجه می دهد که برای همگان مکشوف است و به این معنا همه اهل کشف هستند البته در ضمن بحث اشاره به کشف خاصی هم می کنند که اختصاص به اهل کشف دارد هر چند این مطلب تازه ای نیست و قبل تر هم ملا صدرا آنرا بیان کرده اند بحثی که قبل تر بیان نشده همان کشف عمومی است این بحث در 7 مطلب بیان می شود که مطالب مهم و قابل توجهی دارد؛

مطلب نخست: کشف عمومی را همه ی انسان ها دارند ؛ همین الان که ما زنده هستیم و در عالم طبیعت به سر می بریم به علم کشفی شهودی به محل و جایگاه بهشت -نه به صورت آن- علم کشفی شهودی حضوری داریم همین طور به محل جهنم

بهشت محل و جایگاهی دارد که می توان سؤال کرد کجاست؟ و یک صورتی دارد که انواع و اقسام خوشی ها و نعمات بهشتی است از حور و قصور و خدام و ... صورت جهنم هم انواع و فنون عذاب ها از گرفتاری ها و شعله های آتش و حیات و عقارب و عذاب ها و رنج ها است

صورت جهنم و بهشت را به طور عموم انسان ها پس از مرگ مشاهده می کنند و به شهود ایشان در می آید که؛ ﴿لَقَدْ كُنتَ فِي غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فبَصَرُكَ الْيوْمَ حَدِيدٌ ﴾[5] اما محل و جایگاه بهشت را اکنون همه ی انسان ها به علم شهودی و حضوری و کشفی می دانند محل بهشت و جهنم باطن عالم طبیعت است زیرا مثل عالم و موجودات آن مانند ظرف و مظروف نیست بلکه عالم را موجودات عالم تشکیل می دهد وقتی دنیا می گوییم خود ما را هم در بر می گیرد زیرا دنیا یعنی عالم اجسام و خود ما هم از زمره ی اجسام هستیم بهشت و جهنم و آخرت در باطن دنیا است یعنی در باطن خودمان هست انسان و همه ی اجسام، ملکوت و باطنی دارد باطن انسان نفس اوست که بدان علم حضوری دارد به این معنا همه ی انسان ها اهل کشف و شهود اند

توضیح: این که گفته می شود آخرت و محل بهشت و جهنم باطن این عالم است و نفس ما محل بهشت و جهنم است یعنی بهشت و دوزخ محل ندارد کسی نباید در این دنیا سراغ آدرس محل بهشت و جهنم را بگیرد ما بعد از مرگ حرکتی و انتقالی باطنی در ما تحقق می یابد نه ظاهری تا وقتی انسان زنده است تمام حرکت ها و انتقال ها ظاهری و بیرونی است و از جایی و مکانی در عالم طبیعت به مکان دیگر منتقل می شویم اما بعد از مرگ جهت انتقال و حرکت عوض می شود و از ظاهر قطع علاقه شده و رو به بطون و نفس می رویم الان همه رو به بیرون و خارج است و بعد از مرگ توجه به باطن منعطف می شود نه به خارج و اجسام

حالات خوشی که انسان های خوب دارند و اعمال نیک افراد بهشتی و نیکو کار دارند همین ها سیر بهشتی است و تقلب و گردش در بهشت می باشد نماز و روزه و احسان و ... در حقیقت سیر در بهشت است زیرا محل بهشت در نفس است و این حالات هم نفس است و تشکیل ملکات نفس با همین اعمال صالحه است اگرچه صورت بهشت را نمی بیند مثل این که روشندلی را داخل باغ ببرند و در آنجا گردش کند اگرچه وی ظاهر باغ را نمی بیند اما باز هم در باغ است و در حال سیر در آن می باشد

درباره ی جهنم معاصی و اعمال زشت جهنمی هم در حقیقت در حال گرد آوری پرده های آتش در پیرامون خود است و خود را به انواع و اقسام عذاب های جهنم گرفتار می کند.

مطلب دوم: عده ای خاص هستند که اهل کشف می باشند ایشان اکنون که در دنیا هستند صورت بهشت و دوزخ را هم مشاهده می کنند آن را که برای عموم انسان ها بعد از مرگ رخ می دهد این عده قبل از موت طبیعی و در حیات طبیعی با موت ارادی ایشان برایشان اتفاق می افتد و صورت بهشت و جهنم را می بینند بهشت و جهنم برای این عده نقد است و الان مشاهده می کنند و در آن متنعم هستند عالم با موجودات عالم یکی است این اختصاص به دنیا ندارد آخرت هم همین طور است بهشت یعنی بهشتیان و دوزخ یعنی دوزخیان و عده ای آنها را می بینند مانند زید ابن حارثه یا همان حارثة ابن مالک ابن نعمان انصاری بامداد پیامبر ص در مسجد از حال او جویا شدند گفت: اصبحتُ موقنا...

گفت پیغمبر صباحی زید را    کیف اصبحت؟ ای رفیق با وفا!

گفت چون خلقان ببینند آسمان    من ببینم عرش را با عرشیان

دست یکدیگر زیارت می کنند    و ز لبان هم بوسه غارت کنند

این بگویم یا فرو بندم نفس    لب گزیدش مصطفی یعنی که بس

 

یا حضرت علی ع در خطبه همام فرمودند: «و هم و الجنة کمن قد رآها و هم فیها منعمون و هم و النار قد رآها فهم فیها معذبون»[6] ایشان رفاه و عذاب بهشتیان و جهنمیان را می بینند

مطلب سوم: پیروی مطلب نخست که محل بهشت و جهنم باطن دنیا می باشد و همگان الان محل بهشت و جهنم را به علم کشفی شهوی مشاهده می کنند از این رو که باطن خود که نفس است را به علم حضوری می دانند حال شواهد قرآنی و حدیثی در این مورد بیان می شود قرآن درباره ی بهشت می فرماید: ﴿وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ ﴾[7] و در جای دیگر با اختلاف تعبیر آمده است: ﴿سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴾[8]

دو جای این آیه قابل توجه است که؛

    1. آیا بهشت عرضش مانند زمین و آسمان ها است؟

    2. یا این که عرض بهشت آسمان ها و زمین است؟

عرض در اینجا به معنای گستره است نه در مقابل طول و معنای آیه این است که باطن آسمان و زمین، گستره ی بهشت است دیگر که "أعدَّت" بهشت آماده است و الان که ما در عالم طبیعت هستیم بهشت فراهم است بهشت و جهنم باطن این عالم است که همراه و محیط بر این ظاهر است که محل بهشت و دوزخ ماین باطن نفس و ملکات نفس است و همه به علم حضوری به آن علم دارند

و درباره ی جهنم هم در دو جای قرآن آمده است؛ ﴿يَسْتعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ ﴾[9] و دیگر در آیه؛ ﴿وَمِنهُم مَّن يقُولُ ائْذَن لِّي وَلاَ تفْتِنِي أَلاَ فِي الْفِتنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ ﴾[10] که در یکی، با قرینه مربوط به قیامت است و در دیگری عام و مطلق است

با توجه به این که مشتق حقیقت در متلبس به مبدأ است پس الان جهنم احاطه به کفار دارد یعنی جهنم در باطن خودشان است که احاطه به ظاهر دارد

در روایت قدسی هم آمده است: «أعددتُ لعبادی الصالحین ما لا عین رأت و لا أذن سمعت ولا خطر علی قلب بشر»[11] اکنون آماده شده است و این امکان پذیر نخواهد بود مگر این که بهشت و دوزخ در باطن همین عالم و در باطن ما و دنیا باشد که اجسام است.

مطلب چهارم: بهشت و جهنم خارج از نفس نیست برخی این اتهام را به حکماء زده اند که ایشان انکار معاد می کنند و به بهشت و جهنم خیالی و رؤیایی قایل اند اما این تعبیر به معنای خروج شیئ از شیئ نمی باشد مراد خروج و دخول جسمانی نیست این نظیر همان سخن مولی علی ع در نهج البلاغه درباره ی خداوند فرمود: «داخل فی الأشیاء لا کدخول شیئ فی الشیئ و خارج عن الأشیاء لا کخروج شیئ عن الشیئ» اینجا دخول به معنای احاطه است بهشت داخل در نفس است یعنی احاطه بر نفس دارد و همین طور هم جهنم که محیط به کافران است همین الان هم احاطه دارد زیرا آماده است منتهی ما اکنون این را نمی فهمیم و صورت بهشت و جهنم و ظاهر آن ها را نمی بینیم تا وقتی که با مرگ باطن ظاهر شود این هم حکمت دارد که الان ما ظاهر بهشت و دوزخ را نمی بینیم و همگان تا زنده اند ظاهر و صورت بهشت و جهنم را به حکمت الهی نمی بینند با این حکمت که؛ ﴿الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ ﴾[12]

در حضور پیامبر ص زنی که نقصی در پا داشت برای سؤالی آمده بود عایشه به چشم اشاره ای کنایه آمیز به او نمود پیامبر ص به او فرمود: خلال کن و وقتی عایشه خلال کرد تکه گوشتی از میان دندان هایش بیرون آمد این اشاره به این دارد که غیبت مانند خوردن گوشت برادر مرده است ﴿وَلا يغْتَب بعْضُكُم بعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ﴾[13] ولی همگان این معنا را نمی بینند و الا کسی غیبت نمی کرد دروغگو ببیند که از دهانش شعله آتش بیرون می آید دیگر کسی دروغ نمی گفت بلکه باید آزموده شوند که کدام عمل بهتری دارند.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo