درس اسفار استاد اسحاق‌نیا
98/10/29
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محل جهنم در دريا
و منها: ما رواه أحمد بن حنبل في مسنده عن رسول الله ص أنه قال: «البحر هو جهنم»
و منها: ما يروى عن عبد الله بن عمر قال قال رسول الله ص: «لا يركبن رجل بحرا إلا غازيا أو معتمرا فإن تحت البحر نارا أو تحت النار بحرا»
و منها: ما أوردها الثعلبي في تفسيره عن رسول الله ص: «إنه قال البحر نار في نار»
و منها: ما مرَّ ذكره نقلا عن مجاهد عن ابن عباس إن النار تحت بحر اسمه؛
• قيس
• و من ورائه بحر اسمه الأصم
• و من ورائه بحر اسمه مطبقة
• و من ورائه بحر اسمه مرماس
• و من ورائه بحر اسمه الساكن
• و من ورائه بحر اسمه الباكي
و هو آخر البحار محيط بالكل و كل واحد من هذه البحار محيط بالذي تقدمه
و منها: ما روي عن بعض السلف في قوله تعالى: يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ قال: إن جهنم هو البحر و هو محيط بهم ينثر فيه الكواكب ثم تستوقد و يكون هو جهنم
و منها: ما يروى عن الضحاك في قوله تعالى: أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً هي في حالة واحدة في الدنيا يغرقون من جانب و يحترقون من جانب
و مثله: ما سبق نقله عن سقراط الحكيم إن مرتكب الكبائر يلقى في طرطاووس و قال المترجم: طرطاووس شق كبير و أهوية تسيل إليه الأنهار و يعني به البحر أو قاموسا فيه دُردور.
و من الأخبار ما يدلُّ على أن النار في هذه الأرض بعينها كحديث الوادي الذي ذكرناه من قبل.
و منها: ما يدل على أن بعض جهنم في الأرض
كما روي عن قتادة في قوله تعالى: أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِي نارِ جَهَنَّمَ قال: و الله ما تناهر إن وقع في النار و روي عن جابر بن عبد الله قال: رأيت الدخان يخرج من أرض ضرارة و يقال: إن حضرموت بقعة منها و يقرب من هذا حديث وادي برهوت
یکی از اقوال در مکان جهنم این بود که جهنم در دریا است و بنا بر روایتی جهنم را زیر دریاهای شش گانه می دانست این دریاها به ترتیب عبارتند از؛
1. دریای قیس
2. دریای اصم
3. دریای مطبقه
4. دریای مرماس
5. دریای ساکن
6. دریای باکی
نمونه ای دیگر از همین دسته اخبار آن است که از اسلاف نقل شده که در آیه؛ أن جهنم لمحیطة بالکافرین وقتی کواکب انتثار یافتند و از هم پاشیدند در دریا ریخته می شود دریا شعله ور شده و به جهنم تبدیل می شود و همین دریای شعله ور جهنم است
از همین روایات است که از ضحاک و از سقراط و دیگران نقل شده بود که خلاصه جهنمی اگر در دریا باشد عبارتند از؛
1. جهنم خود دریا است
2. جهنم زیر دریا است
3. جهنم روی دریا است
4. جهنم زیر دریاهای ششگانه است
5. دریا در قیامت با انتثار و انفجار تبدیل به جهنم می شود
6. جهنم در طرطاووس است که اهل کبایر در آن افکنده می شوند طرطاووس شکاف بزرگ و گودالی است که نهر ها به سوی آن روانه می شوند این نهر ها همان دریا است که مترجم یونانی گفته است
7. طرطاووس دریای دارای گرداب است و دارای دُردور است که در آن آب فرو می رود و هراس از غرقه شدن در آن است و دُردور وسیله تعذیب است
یا این که؛ جهنم در روی زمین است در روایتی که آمده بود بدترین یهودیان اهل بنان و بدترین مسیحیان اهل نجران هستند و بدترین آب ها در زمین در برهوت است که در وادی حضرموت است و ارواح کفار در آن وارد می شود
وادی حضرموت در شرق عدن در جنوب شبه جزیره عربستان می باشد در وادی برهوت که بیابانی سوزان است و ارواح کفار به آنجا وارد می شوند
برخی حضرموت را حضور مرگ می دانند
از برخی از اخبار بر می آید که؛ بعضی و قسمتی از دوزخ در زمین است که از قتاده در آیه شریفه؛ ﴿فَمَنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَيْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْيَانَهُ عَلَىَ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (109)﴾ نقل شده این آیه در ادامه آیات مسجد ضرار می باشد ﴿وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ (107)﴾ این مسجد پایگاه کفر و نفاق برای جنگ با خدا و رسول خدا بوده و فرمود: ﴿لاَ تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ (108)﴾ بعد این تمثیل را بیان نمود که؛ أفمن اسس ... عده ای بر لبه پرتگاه بنیانی ساخته اند که زیر آن خالی است که آن ها را با همان به آتش دوزخ سقوط می کنند
قتاده درباره ی این آیه می گوید: «والله ما تناهر أن وقع فی جهنم» یعنی کاری که بر اساس تقوی الهی نیست با صاحب آن کار در جهنم سقوط می کند بنابرین بعض جهنم در عرضی است که شخص کارش را بر غیر تقوای الهی انجام می دهد
