درس اسفار استاد اسحاق‌نیا
87/08/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: اشکالات ملاصدرا بر نظریه محقق دوانی
و العجب؛ أنه بالغ في إثبات شي‌ء ليس فيه كثير اهتمام و هو إطلاق المشتق و إرادة المبدإ و أهمل فيما هو المهم هاهنا و هو أن الباري محض حقيقة الوجود أو الموجود إذ لا طريق يؤدي إلى إثبات التوحيد إلا بأن يثبت بالبرهان أن مفهوم الوجود المشترك بين الموجودات كلها حقيقة بسيطة و هو لإنكاره أن يكون للوجود حقيقة في الخارج بعيد عن ذلك بمراحل و الإيراد الذي أورده على نفسه و أجاب عنه بقوله فإن قلت كيف يتصور كون تلك الحقيقة موجودة إلى قوله فيكون موجودا قائما بذاته من باب التسعير في أثناء المخاصمة و إنما يصح ما ذكره من الجواب لو كان أصل الإشكال عليه أن ذاته تعالى إذا كان عين الوجود كيف يكون موجودا كما قرره و أما إذا قرر الإشكال بأن حقيقته تعالى كيف يكون موجودا في الخارج عندك مع أن الوجود من المعقولات الثانية لم يجز ذلك الجواب و الذي يمكن أن يقال حينئذ هو أن كون الوجود اعتباريا لا ينافي إطلاق الموجود عليه تعالى فيكون الباري عين الموجود لا عين الوجود و هو عكس مذهبه كما اختاره السيد المعاصر له أن ذاته تعالى عين مفهوم الوجود و قد علمت ما فيه أيضا- فإن الحق أن ذاته عين حقيقة الموجود لأنه الوجود البحت بمعنى أن ذاته بذاته مصداق حمل ذلك المفهوم المشتق.
اشکال ششم بر دوانی: این که گویی واجب عین وجود است با توجه به این که وجود را اعتباری می دانید -زیرا دوانی می پندارد حکما وجود را معقول ثانی و اعتباری می دانند واصالتی برای آن قایل نمی باشند- حال با این فرض چگونه واجب را موجود در خارج می داند؟ در صورتی که واجب عین وجود و آن هم اعتباری است
اگر دوانی بگوید: اعتباری بودن وجود منافاتی با این ندارد که بر حق تعالی موجود اطلاق شود چنان که بنابر قول حق که اصالت وجود است ماهیت امری اعتباری است و موجود هم بر آن اطلاق می شود می گوییم: الانسان موجود
در جواب دوانی می گوییم: بنابرین باید واجب را عین موجود بدانید نه عین وجود ودر این صورت باید قایل به وحدت موجود باشید درحالی که به کثرت موجود باور دارید قبلا گفته شد که در باب توحید 4 نظریه است؛
1. مشاء: کثرت موجود و وجود
2. عرفا: وحدت وجود و موجود
3. منسوب به ذوق تأله: وحدت وجود وکثرت موجود که نظر دوانی است وحدت واجب وکثرت ماهیات
4. حکمت متعالیه: وحدت وجود وموجود در عین کثرت آنها
دیگر این که باید سخن سید سند-عالم همعصر دوانی- را قایل شوید که؛ ذات حق تعالی عین مفهوم موجود است، که البته غلط است زیرا ذات حق تعالی عین حقیقت موجود ووجود است-
تکمله درباره سخن سید سند در آینده نزدیک ذیل "تعقیب آخر" همین مجلد کتاب بیان می شود که تفصیل سخن سید سند در آنجا ص 80 مطرح می شود در اشکال 9 هم اشاره ای به آن می شود[1]
سید سند مناط موجودیت اشیاء را اتحاد با مفهوم موجود می داند ایشان از زمره اصالت الماهوی های دو آتشه است که هیچ فرضی برای وجود نه در خارج و نه در ذهن قایل نیست لذا مفهوم موجود می گوید: یعنی انسان وقتی می توان بدان موجود گفت که با مفهوم موجود متحد شود بدون این که حیثیت تقییدیه ای در کار باشد و ماهیت به وجود بخورد مطلقا در واجب و ممکن منتهی فرق بین ممکن وواجب این است که واجب موجود بحت است وممکنات شیئ موجود است مثل السمآء موجود والارض موجودة و الانسان موجود و...
ملاصدرا در جلد اول این نظریه را ابطال کرده و اذعان داشته که خدا وجود بحت در خارج وحقیقت است و ذات بذاته خدا مصداق حمل مفهوم موجود است بدون حیثیت تقییدیه و تعلیلیه ...
