درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: مفاهیم/مفهوم شرط

    1. روایاتی که امام علیه السلام در بیان احکام به جمله شرطیه استناد کرده اند.

در بعضی از روایات استفاده می شود که امام علیه السلام به جمله شرطیه استناد کرده اند یک اشکال این بود که اگر در مورد یک روایت و استناد حکم به جمله شرطیه مفهوم افاده شود دلالت نمی کند تمام جملات شرطیه مفید مفهوم هستند پس موجبة جزئیه دلالت بر مفهوم را می پذیریم و مورد انکار نیست اما بحث افاده در موردنیست همچنین ممکن است استناد امام به ارتکاز باشد .

    2. دسته دوم از روایات روایاتی هستند که امام علیه السلام در بیان حکم اقتصار به جمله شرطیه کرده اند و در مقام بیان حکم شرعی با مفهوم جواب می دهند اما استناد به مفهوم نمی کنند.

بررسی دسته دوم روایات: روایاتی که اقتصار امام علیه السلام به جمله شرطیه در جواب دلالت بر مفهوم می کند

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَاءِ الَّذِي تَبُولُ فِيهِ الدَّوَابُّ وَ تَلَغُ فِيهِ الْكِلَابُ وَ يَغْتَسِلُ فِيهِ الْجُنُبُ قَالَ إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَدْرَ كُرٍّ لَمْ يُنَجِّسْهُ شَيْ‌ءٌ.[1]

روایت سماعه

عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَمُرُّ بِالْمَاءِ وَ فِيهِ دَابَّةٌ مَيْتَةٌ قَدْ أَنْتَنَتْ قَالَ إِنْ كَانَ النَّتْنُ الْغَالِبَ عَلَى الْمَاءِ فَلَا يَتَوَضَّأْ وَ لَا يَشْرَبْ.[2]

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ غَدِيرٍ أَتَوْهُ وَ فِيهِ جِيفَةٌ فَقَالَ إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَاهِراً وَ لَا يُوجَدُ فِيهِ الرِّيحُ فَتَوَضَّأْ.[3]

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ عَلَى الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ فَقَالَ إِذَا أَدْخَلَهُ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ وَ الْمَهْرُ وَ الرَّجْمُ.[4]

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ الرَّجُلِ يُجَامِعُ الْمَرْأَةَ قَرِيباً مِنَ الْفَرْجِ فَلَا يُنْزِلَانِ مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ فَقَالَ إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ فَقُلْتُ الْتِقَاءُ الْخِتَانَيْنِ هُوَ غَيْبُوبَةُ الْحَشَفَةِ قَالَ نَعَمْ.[5]

    1. عده ای قائلند جمله شرطیه مفهوم دارد این گروه از علما می فرمایند هر جا جمله شرطیه مفهوم ندارد به جهت وجود قرینه بر عدم افاده مفهوم است

    2. عده ای قائلند جمله شرطیه مفهوم ندارد این گروه از علما می فرمایند در مواردی که از جمله استفاده مفهوم می شود در مقام تحدید حکم هستند و قرینه بر بیان حد حکم وجود دارد.

کلام مرحوم بروجردی [6]