درس اصول استاد حمید درایتی
99/01/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مفاهیم/مفهوم شرط
خلاصه بحث سابق ادعا شد ادات شرط وضع شده اند برای نسبت توقفیه به تعبیر مرحوم صدر التصاق و به تعبیر مرحوم آخوند به نحو توقف علی انحصاری .عده ای انکار کردند و فرمودند ادات به دلالت وضعی دلالت بر توقف ندارد و فرمایش مرحوم اصفهانی و خوئی مطرح شد. مرحوم خوئی همانند مرحوم اصفهانی دلالت ادات شرط را بر نسبت توقفیه انکار کردند یعنی این چنین نیست همه جملات شرطیه انتفاء عند الانتفاء را افاده کند گاهی به قرینه می فهمیم و همین دلیل است که ادات شرط وضع برای علیت انحصاریه برای جزاء وضع نشده اند و بدون عنایت و تجوز این استعمالات در مواردی که علیت انحصاری استعمال می شود دخالت مبانی در افاده مفهومدو مبنی در ارتباط با انشاء و اخبار مطرح است یکی مبنای مشهور و دیگری مبنای مرحوم خوئی که طبق مبنای مشهور ایشان معتقدند مفهوم افاده نمی شود اما بنابر مبنای ایشان مفهوم مستفاد است .عدم دلالت جملات شرطیه بر مفهوم بنابر مبنای مشهوربنابر مبناء مشهور در ارتباط با اخبار و انشائ ،ادات دلالت بر علیت انحصاری نمی کنند و این مشعر به این است که ادات وضع بر علیت انحصاری نشده اند.نظر مشهور در انشاء و اخبار این است که جملات خبریه وضع شده اند برای ثبوت نسبت و جملات انشائیه وضع شده اند برای ایجاد معنی در خارج. ایشان می فرماید بنا برنظریه مشهور مفهوم مستفاد نیست چون بنابر این مبنی لزوما تلازم به نحو تعلیق معلول بر علت در جملات شرطیه وجود ندارد وقتی گفته می شود اگر این غذا را بخوری مریض می شوی دلالت ندارد تنها علت مریضی خوردن این غذا است ایشان دلیل بر این ادعا را در بحث لزوم علت انحصاری تبیین کردند که تلازم بین شرط و جزاء به نحو علت و معلول نیست بلکه ممکن است بالعکس باشد در براهین انی که علت بر معلول مترتب است .پس ادات شرط وضع نشده اند بر علت انحصاری .دلالت جملات شرطیه بر مفهوم بنابر مبنای مرحوم خوئینکته: این نکته قابل ذکر است که جزاء در جملات شرطیه یا انشائی است و یا خبری مثلا اگر این را بخوری مریض می شوی که جزا خبری است و یا اگر زید آمد او را اکرام کن که جزاء انشائی است و در هر دو نوع مرحوم خوئی می فرمایند جمله شرطیه دلالت بر مفهوم می کند
طبق مبنای ایشان در جمل انشائی و خبری در هر دو مورد انتفاء عند الانتفاء مستفاد است و علت انحصاری مستفاد است.مبنای مرحوم خویی در دلالت جملات خبریه[1]
بنابر نظر مرحوم خوئی جمله خبریه وضع شده برای قصد متکلم از حکایت ثبوت نسبت یا نفی نسبت نه ثبوت نسبت و در جملات انشائیه وضع شده برای ابراز اعتبار امر نفسانی و دلالت دارد بر قصد اعتبار امر نفسانی. ایشان بر مدعای خود در جملات خبریه دو دلیل دارند1. در جمله خبریه بر حسب مدلول وضعی و تصوری ثبوت یا نفی نسبت را نمی فهمیم بلکه ثبوت یا نفی نسبت را بر اساس قرائن می فهمیم از زید فی الدار نمی فهمیم زید در خانه است پس جمله خبریه دلالت بر ثبوت نسبت نمی کند صرف نظر از قرائن .
فقط استفاده می شود که متکلم قصد اخبار از وجود زید در خانه دارد بنابر این جمله خبریه وضع نشده برای ثبوت یا نفی نسبت و دلالت بر ثبوت یا نفی نمی کند و الا نیاز به قرینه حال یا مقال نداشت بلکه باشنیدن از متکلم ذی شعور منتقل به معنی شویم.2. نظریه تعهد و التزام مرحوم خوئی در بحث وضع مطرح شد که وضع التزام نفسانی است و متکلم متعهد می شود مطلب خاص را با کلام خاص بیان می کنم و متکلم در هرزبان تعهد را دارد که برای القاء معنی فلان کلام را استعمال کند این تعهد حقیقت وضع است .
این تعهد به فعل اختیاری تعلق می گیرد و معنی ندارد تعهد به امر غیر اختیاری در حالی که ثبوت یا عدم ثبوت در خارج در اختیار ما نیست لذا تعهد نسبت خارجی معنی ندارد چون خارج از اختیار است بلکه فقط قصد حکایت متمشی می شود و از قصد حکایت اخبار داده می شود چون تعهد نسبت به امر غیر اختیاری یعنی نسبت خارجی امکان ندارد.بنابر این متعلق وضع و موضوع له نمی تواند ثبوت یا نفی نسبت باشد چون خارج از اختیار متکلم است لذا نمی تواند ثبوت یا نفی نسبت معنای موضوع له باشد .خلاصه دلیل اول این است که از جملات خبریه اثبات و نفی بر اساس مدلول تصوری نمی فهمیم بلکه مدلول تصدیقی است وقرائن وشواهد نیاز دارد تا نسبت واقعی تصدیق شود و الا نسبت معلوم نیست ثابت باشد. و استدلال دوم بنابر نظر ایشان بود که بنابر نظریه تعهد امکان ندارد الفاظ بر ثبوت یا عدم ،وضع شده باشد. لذا ایشان می فرماید اصلا قصد حکایت و اخبار مدلول تصوری است نه مدلول تصدیقی چون جملات خبریه دلالت بر مطابقت با واقع و صدق و کذب نمی کند چون فقط قصد حکایت است لذا دلالت بر صدق و کذب معنی ندارد. جمله خبریه اتصاف به صدق و کذب دارد به لحاظ مطابقت با خارج نه دلالت جمله بر صدق و کذب پس صدق و کذب به لحاظ مدلول وضعی نیست بلکه اگر مطابق خارجی تحقق داشت صادق است و الا کاذب است .دلالت جمله شرطیه بر مفهوم هنگامی که جزاء جمله اخباری باشدایشان می فرماید بنابر مبنای متخذ که جمله خبریه دلالت بر قصد حکایت می کند و جمله انشائیه دلالت بر اعتبار امر نفسانی می کند ادات شرط دلالت بر علت انحصاری می کند اما بنابر این که جزاء جمله خبریه باشد قصد حکایت معلق شده است بر شرط. هنگامی که می گوید اگر این غذا را بخوری مریض می شوی یعنی فقط قصد کردم حکایت مریض شدن را در فرض خوردن غذا منحصرا پس انتفاء عند الانتفاء مستفاد است و عند تحقق شرط قصد تحقق جزاء را دارد و با نبود شرط قصد تحقق جزاء را ندارد و این همان انتفاء عند الانتفاء است.مبنای مرحوم خوئی در جملات انشائیدر ارتباط با جمله انشائیه گفتیم که وضع شده برای ابراز امر اعتباری نفسانی در برابر نظر مشهور که فرمودند وضع شده برای ایجاد معنی.ایشان می فرماید اگر مراد از ایجاد معنی ایجاد خارجی باشد مثل ایجاد جوهر یا عرض در خارج بطلان این کلام واضح است و با کلام نمی شود اشیاء خارجی ایجاد شود چون هر موجودی سببی دارد و با وجود سبب مسبب موجود می شود. اما اگر منظور مشهور ایجاد اعتباری باشد ایجاد اعتباری این امور به اعتبار معتبر است و نیازی به گفتن ندارد وبا صرف اعتبار تحقق می یابد .
