درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: تلازم/ اقتضاء نهی بر فساد/بررسی ادله

دلیل اول مرحوم ناییینی :عبادت مقید به عدم منهی عنه است بنابر این جزء منهی عنه مانع است.

دلیل دوم مرحوم نایینی :اتیان جزءمنهی عنه در عبادت مصداق زیاده در صلاة است و مبطل است

دلیل سوم مرحوم نایینی:دلیل ناهیه از جزئی مثل سوره عزیمه موجب خروج آن از عموم ادله جواز مطلق ذکر است و با خروج از ادله جواز مطلق ذکر داخل مصادیق تکلم عمدی می شود و ادله ناهیه از تکلم عمدی شاملش می شود .

جواب مرحوم خوئی از دلیل سوم مرحوم نایینی[1]

هر دو بزرگوار کلام دیگری را صغرویا می پذیرند که اتیان سوره منهی عنه تکلم عمدی هست و تکلم آدمی نیست چنانچه مرحوم خوئی می پذیرد تکلم عمدی است چون در استدلال فرمود مبطل نیست چون کلام آدمی نیست و الا می فرمود تکلم نیست.

اما اختلاف دو بزرگوار در این است که مرحوم نایینی صرف تکلم را مبطل دانست و مرحوم خوئی تکلم آدمی را لذا در حکم متفاوت شدند.

در فقه نیز مرحوم خوئی تکلم به کلام آدمی را دارای محذور می دانند. اما مشهور فقها تکلم عمدی را مبطل می دانند .بنابر این آقای خوئی می فرماید تکلم عمدی به غیر کلام آدمی مبطل نیست گرچه ممکن است حرام .

عمده دلیل از ادله مرحوم نایینی بر بطلان عبادتی که با جزء منهی عنه اتیان شود دلیل تقیید است (دلیل سوم طبق ترتیب ادله در جلسه 87 و دلیل اول طبق تقریر در اجود) که نهی از جزء در نماز یعنی تقیید به عدم پس نسبت به جزء منهی عنه، به شرط لا می شود و معنایش مانعیت است اما مرحوم خوئی و صدر نپذیرفتند .

ما گفتیم گرچه حرف نایینی بعید نیست چرا که نهی از جزء در خصوص نماز است نه غیر آن و این معنایش این است که نماز مقید به عدم است اما محصل کلام از مرحوم خوئی دفاع کردیم .

تا به اینجا دو قسم از اقسام نواهی مطرح شد

1-بحث اقتضاء فساد با نهی از ذات فعل

2- اقتضاء فساد با نهی از جزء عمل

بحث بعدی نهی از شرط است که آیا مقتضی فساد است یا خیر؟

مرحوم آخوند می فرماید شرط دو قسم است

1-یا شرط امری عبادی است که نهی از شرط عبادی و اقتصار بر شرط منهی عنه موجب بطلان مشروط می شود چون شرط منهی عنه باطل می شود و مشروط بلا شرط می شود اما اگر اقتصار نکند مثلا وضو با آب غصبی بگیرد و سپس وضوی دیگری بگیرد که در این صورت نماز صحیح است

2-و یا شرط غیر عبادی است در این صورت اتیان شرط منهی عنه موجب بطلان مشروط نمی شود چون شرط عبادی نیست لذا عمل نیز صحیح است مثلا اگر لباس نجس با آب غصبی شسته شود نماز صحیح است

مرحوم آخوند این تفصیل را در جزء مطرح نکرد چون قاعده دلالت داشت بر عبادی بودن جزء هر امر عبادی .

1- متعلق نهی باید مصدر باشد و آنچه شرط عمل است اسم مصدر است پس متعلق نهی غیر از شرط است لذا نهی به شرط تعلق نگرفته.

الف- شرط همیشه مقارن عمل است لذا نمی شود مصدر شرط باشد چنانچه وضو و غسل چون مقدم بر عمل است شرط نماز نیست بلکه طهارت شرط است و در واقع غسل و ووضو مقدمه شرط است.

چنانچه مرحوم آخوند شرط متقدم را محال دانست و لذا نمی شود مصدر شرط باشد چون متقدم است لذا وضو شرط نیست بلکه طهارت شرط است.

ب-نهی باید به امر اختیاری تعلق بگیرد و آنچه که اختیاری است معنای مصدری است بنابر این از شرط که همان اسم مصدر است نمی توان نهی کرد .

مرحوم خوئی می فرماید این کلام نایینی که مصدر شرط نیست اثباتی است یعنی به لحاظ ادله چنین استظهار شد.اما عدم تعلق نهی به امر غیراختیاری که مرحوم نایینی فرمود عقلی است .

2-این که مرحوم آخوند شرط عبادت را تقسیم به عبادی و غیر عبادی کرد صحیح نیست چون شرط را اسم مصدر دانست و اسم مصدر نمی تواند عبادی باشد چرا که اسم مصدر غیر اختیاری است لذا یک قسم بیشتر ندارد و آن هم غیر عبادی است .

مرحوم نایینی فرمود آنچه می تواند شرط فعل باشد اسم مصدر است و نه مصدر در حالی که بین مصدر و اسم مصدر فرقی نیست بلکه این دو وجود واحد دارند و تفاوتشان به دو اعتبار است به اعتبار فاعل مصدر است و به اعتبار قابل اسم مصدر است. در واقع تعدد اضافات موجب تعدد شئ نمی شود مثلا زید نسبت به فردی در جانب راست و نسبت به فردی در جانب چپ دو فرد نمی شود .

و اگر گفته شود مصدر و اسم مصدر علت و معلول هستند و نمی شود یک چیز باشند این صحیح نیست ومصدر و اسم مصدر علت و معلول نیستن مثل شستن و شستشو که علت و معلول نیستند .مصدر و اسم مصدر همانند ایجاد و وجود هستند که که یک چیز هستند .