< فهرست دروس

درس اصول استاد حمید درایتی

98/01/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ترتب (13)

ادامه جواب اشکال تعدد عقوبت:مبنای چهارم در صحت عقوبت از شهید صدر:

شهید صدر مبنای چهارمی در صحت مجازات مطرح می کند که شرط صحت مجازات این است که علاوه بر قدرت بر ترک باید که تفویت ملاک هم بشود تا عقوبت صحیح باشد اما اگر تفویت ملاک نشود استحقاق عقوبت نیست.

پس صرف مخالفت با خطاب تحریمی مولی موجب عقوبت نیست بلکه اگر موجب تفویت ملاک هم شود موجب استحقاق عقوبت است.

پس در مانحن فیه چون دو امر ترتبی به گونه ای هستند که استیفای یک ملاک موجب عدم قدرت بر استیفای ملاک دیگر می شود پس کسی که مخالفت با این دو امر ترتبی می کند در حقیقت یک ملاک از او تفویت شده است چون یک ملاک قابل استیفا بوده است لذا یک عقوبت دارد.

مثلا اگر کسی تشنه است و در نزد او هم آب است و هم آبمیوه که علاوه بر رفع عطش مقوی هم هست پس اگر شخص آب را خورد دیگر امکان خوردن آبمیوه را ندارد پس با امر دوم ملاک استیفا امر اول از بین رفت پس در حقیقت از اول یک ملاک وجود داشته است که رفع عطش باشد نه این که دو ملاک بود متنهی اهم علاوه بر این که ملاک الزامی داشت ملاک دیگری هم داشت که مقوی بودن است.

پس اگر دو امر ترتبی به گونه ای باشد که ملاک اول موجب غیر قابل استیفا شدن ملاک دوم می شود در حقیقت یک ملاک قابل استیفا است و به خاطر همان هم عقاب می شود. و همچنین اگر مهم رافع ملاک اهم شود پس نمی شود به خاطر ترک اهم او را عقاب کرد چون یک ملاک بیشتر قابل استیفا نبود.

اشکال استاد: این کلام شهید در مباحثی چون تجری که قائل به استحقاق عقوبت شده است مشکل می خورد چون در تجری ملاکی از بین نرفته است چون شخص حرام واقعی را مرتکب نشده است.

عموم علما اشکال اخوند را نپذیرفته اند چون طبق مبنای مرحوم نایینی مکلف قادر بر ترک معصیت بوده است و با این که قادر بوده است هر دو امر را ترک کرد است پس مستحق دو عقاب است و تعدد عقوبت مشکل ندارد چون ملاک قدرت بر ترک معصیت است.

و طبق مبنای مرحوم اصفهانی بحث روشن تر است چون ایشان ملاک صحت عقوبت را هتک حرمت مولی می داند و وقتی مکلف دو امر مولی را ترک می کند پس 2 بار هتک حرمت مولی را کرده است پس مستحق دو عقاب است.

و طبق دیگر مبانی هم چون اکثرا ملاک را قدرت بر معصیت می گیرند و در این فرض مکلف قدرت بر ترک هر دو معصیت دارد پس اگر عمدا هر دو امر را ترک کرد مستحق دو عقاب است.

بله در یک صورت می شود مجازات اشد شود که دو امر ترتبی را ترک کند اما یک مجازات اشد شود که البته این هم در حکم تعدد عقوبت است چون شدت همان تعدد عقوبت است که بحث می کردیم.

پس جواب اخوند مبنایی شد که اخوند ملاک قدرت بر امتثال است اما ایاتی چون ً ﴿فَلْيَحْذَرِ الَّذينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصيبَهُمْ عَذابٌ أَليم‌﴾ [1] نشان می دهد که ملاک قدرت بر معصیت و مخالفت از امر است نه قدرت بر امتثال که اخوند گفت.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo