درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: اجتماع امر و نهی

کلام مرحوم نایینی ذکر شد ایشان در عناوین در احکام می فرمایند: عناوین گاهی به نحو مبادی اشتقاقی است که در این صورت ترکیب دو عنوان انضمامی است چون همیشه باید یک جهت واقعی باشد که به لحاظ ان حمل بر ذات شود پس باید مبدا مستقل وجود داشته باشد. و گاهی عناوین اشتقاقی است که در این صورت ترکیب اتحادی است.

سپس ایشان دو استثنا برای مبادی اشتقاقی مطرح می کند:

1: اگر مبادی اشتقاقی نسبت انها تساوی باشد ممکن است ترکیب اتحادی است.

2: اگر نسبت مبادی اشتقاقی عام و خاص مطلق باشد ممکن است ترکیب انها اتحادی باشد مثل جنس و فصل که ترکیب انها اتحادی است.

در موارد ترکیب انضمامی اجتماع امر و نهی جایز است چون دو شی منضم به هم وجود دارد. اما در ترکیب اتحادی اجتماع امر و نهی جایز نیست چون در حقیقت یک چیز در خارج متعلق امر و متعلق نهی شده است.

اما در مانحن فیه که در مثل صلاه و غصب چون مبدا اشتقاقی هستند پس ترکیب انها انضمامی است و چون رابطه نه تساوی و نه عموم مطلق است لذا در این جا قائل به جواز اجتماع امر و نهی می شویم.

اشکال اقای خویی[1] به مرحوم نایینی:

تفصیل کلام اقای نایینی صحیح است چون در عناوین اشتقاقی ذات واحد است اما در مبادی اشتقاقی ذات متعدد است و حیثیت تقییدی است.

اما این کلام ایشان در مبادی اشتقاقی واقعی صحیح است نه در مثال غصب و صلاه چون این دو از مبادی اشتقاقی است که از امور انتزاعی یا اعتباری است پس ترکیب انها اتحادی است چون در حمل امر انتزاعی و اعتباری لازم نیست حقیقت خارجی وجود داشته باشد بلکه می توان امری را از اشیاء متباین انتزاع کرد مثلا فوقیت به سقف و چراغ و اسمان و ... صادق است پس اگر عنوان فوقیت حاکی از شی واقعی باشد این اشیا متباین نمی شود همه فوق باشند. پس حیثیت تقیدیه وجود ندارد.

لذا حل مساله به این است که بگوییم فوقیت عنوان انتزاعی است که این نوع عناوین را می توان از اشیا متباین انتزاع کرد پس عنوان حقیقت خارجیه ندارد چون اگر فوقیت حقیقت خارجی می داشت لازمه اش این بود که جهت مشترک بین سقف و اسمان و چراغ می بود در حالی که نیست. پس این نوع مبادی اشتقاقی ترکیبشان اتحادی است نه انضمامی.

و در مانحن فیه هم همین طور است که صلاه و غصب در خارج وجود ندارد بلکه مثل عناوین انتزاعی است چون صلاه و غصب در خارج تنها خم و راست شدن و راه رفتن است اما ما به انها صلاه و غصب می گوییم لذا ذات واحد می تواند چند مبدا اشتقاقی داشته باشد و در اینجا ترکیب اتحادی است و باید قائل به امتناع اجتماع امر و نهی شد.

پس برای این که تفصیل صحیح باشد باید گفت در مبادی اشتقاقی متاصل باید مبدا حیثیت تقیدی داشته باشد و ترکیب انضمامی است.