< فهرست دروس

درس اصول استاد حمید درایتی

97/09/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: رابطه احکام تکلیفی

اگر بخواهیم کل انظار در رابطه به تضاد احکام تکلیفی را به صورت خلاصه بگوییم در نهایت به سه نظر می رسیم:

1: تضاد احکام خمسه حقیقی و تکوینی است که تضاد وجوب و حرمت همانند تضاد در اشیا خارجی است پس طبق این نظر تطبیق قاعده اجتماع ضدین تطبیق واقعی دارد.

2: تضاد احکام عرضی است یعنی اولا و بالذات بین احکام تضادی نیست اما عرضا تضاد دارند که به اعتبار مبدا و منتهی است که نظریه اقای خویی بود.

3: تضاد عقلایی و اعتباری: که توضیح این نظریه را خواهد امد.

که طبق توضیحی که تا به این جا از نظریه اقای خویی مطرح کردیم تضاد در مرحله منتهی بین همه احکام تکلیفی نیست مثلا امتثال حرمت و کراهت و یا امتثال وجوب و استحباب تضادی ندارند چون امتثال یعنی انجام دادن فعل در خارج که این هم در وجوب و استحباب و حرمت و کراهت یکی است یعنی اگر بخواهیم وجوب یا استحباب در خارج امتثال شود باید ان را انجام داد پس تفاوتی بین این دو نیست.

الا این که مراد ایشان از منتهی و امتثال این باشد که انچه که در مقام امتثال به اقتضای تکلیف برای عبد اتفاق می افتد چیست. پس وقتی مستحب گفته می شود یعنی امکان ترک دارد ولی واجب امکان ترک ندارد پس مراد از منتهی مقام امتثال است نه خود امتثال چون در امتثال می توان هم واجب را امتثال کرد و هم استحباب را چون امتثال به انجام متعلق استحباب و وجوب است. پس به این لحاظ احکام خمسه در منتهی تضاد دارند.

 

تضاد احکام از نظر اخوند:

مرحوم روحانی[1] در توضیح نظریه اخوند در تضاد احکام خمسه می گویند: اخوند در کفایه در بحث جمع حکم ظاهری و واقعی تضاد بین احکام را در مبدا و منتهی می داند (مثل نظریه اقای خویی) اما در بحث اجتماع امر و نهی تضاد را فی انفسها می داند.

 

اشکال اقای خویی به اخوند[2] :

ایشان ابتداً نظریه اخوند را مطرح می کنند و می گوید: احکام خمسه در مقام انشاء با هم تضادی ندارد یعنی امکان دارد که مقنن هم وجوب و هم حرمت تشریع کند پس تضاد بین احکام زمانی است احکام به مرحله فعلیت برسد

مقام فعلیت از نظر اخوند یعنی: شارع بگوید هم من فعل را می خواهم و هم نمی خواهم که در این مرحله اجتماع ضدین محال است.

پس فعلیت اخوند مرحله ای است که بر طبق حکم انشاء شده اراده و کراهت جدی وجود دارد پس اگر اراده و کراهت جدی داشت حکم فعلی می شود. که این فعلیت من قبل المولی است یعنی اگر مولی واقعا اراده کرد و خواست که مستطیع حج برود این حکم فعلی است بخلاف مرحوم نایینی که فعلیت را من قبل العبد می داند که مثلا اگر مولی اراده جدی داشت که مستطیع حج برود در صورتی فعلی می شود که مکلف مستطیعی باشد که حج برود که در این صورت فعلیت است.

اشکال اقای خویی به اخوند: این که اخوند گفت احکام خمسه در مقام انشاء و جعل تضادی ندارد درست نیست چون احکام خمسه حتی در مقام انشاء تضاد دارند چون گرچه این تضاد در مرحله انشا ثانیا و بالعرض است اما چون انشاء در مرحله مبدا حکم است پس در مرحله انشاء هم تضاد ممکن است که یعنی امکان ندارد یک شی هم اقتضای وجوب و هم اقتضای حرمت داشته باشد.

رابطه مرحله انشاء بعد از مرحله اقتضا است و در حقیقت مرحله اقتضاء علت مرحله انشاء است پس وقتی امکان ندارد که یک شی هم مصلحت داشته باشد و هم مفسده، پس امکان هم ندارد که یک شی هم حرام باشد و هم واجب چون این مرحله معلول مرحله قبل است و معلول از علت خود تخلف نمی پذیرد.

 

ثمره این بحث: در بحث اجتماع امر و نهی اگر تضاد را از مرحله انشاء بدانیم کلا مساله متفاوت می شود که در بحث اینده که در اجتماع امر و نهی توضیح می دهیم

 

منتقی الاصول: طبق کلام مرحوم اصفهانی ایشان تنها محذور عقلی را، در حوزه منتهی می داند.


[2] این اشکال طبق نظریه اخوند در بحث اجتماع امر و نهی است که تضاد را در احکام فی انفسها بدانیم.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo