درس اصول استاد حمید درایتی
97/07/02
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کفایت امتثال تفصیلی وجدانی 1
امتثال تفصیلی و اجمالی در تعبدیات در فرض امکان امتثال تفصیلی:امتثال تفصیلی دو نوع است:امتثال تفصیلی وجدانی: مثل این که شخصی ابزاری مثل قبلة نما دقیق دارد و با ان قبله را پیدا کرد پس اگر به همان طرف نماز بخواند امتثال تفصیلی وجدانی (چون علم وجدانی است) دارد.
امتثال تفصیلی تعبدی: یعنی کسی که نمی داند که قبله کدام طرف است اما از شخص عادلی می پرسد که شارع خبر او را معتبر قرار داده است پس اگر طبق گفته او عمل کرد امتثال تفصیلی تعبدی کرده است.
بحث اکنون ما در امتثال تفصیلی وجدانی است که اگر این امکان بود و شخص امتثال اجمالی انجام داد ایا عمل او مجزی است یا نه؟ادرس بحث: این بحث در ذیل تنبیهات احتیاط در احتیاط در عبادت مطرح می شود.
کلام اخوند: گذشت در جلسات سابق.
کلام مرحوم نایینی: احتیاط در عبادت صحیح نیست چون امکان امتثال تفصیلی وجدانی هست ایشان در کتاب فوائد و اجود دو تقریب متفاوت دارند:
تقریب فوائد: ایشان به قاعده ای ملتزم است و ان این است که ما همیشه به عملی می توانیم تقرب بجوییم که ان عمل ذاتا حسن داشته باشد هذا اولا و ثانیا انگیزه از عمل هم خوب و تقربی باشد پس عمل باید هم حسن فعلی و هم حسن فاعلی داشته باشد
اما در مانحن فیه: امتثال اجمالی حسن فعلی ندارد چون عقل می گوید این امتثال اجمالی کار حسنی نیست چون می توانستی قبله را پیدا کنی پس چون نماز خواندن حسن دارد اما فعل ما در امتثال حسن ندارد و عقل میگوید این عمل حسنی ندارد.
تقریب اجود: اگر امتثال تفصیلی انجام شود منبعث از ذات امر مولی شدید اما اگر امتثال اجمالی انجام دهید از احتمال امر منبعث شدیم و احتمال امر متاخر از امر است یعنی اگر به طرف قبله نماز بخواند از ذات امر مولی منبعث شده است و اگر به 4 طرف نماز بخواند به خاطر احتمال امر مولی است پس سبب 4 طرف نماز خواندن احتمال امر مولی است.
و احتمال امر متاخر از امر است چون تا امری نباشد احتمال امر هم نیست پس امتثال تفصیلی هم مقدم بر امتثال اجمالی است.اشکال بر کلام نایینی:اشکال مرحوم صدر به تقریب اجود: بحث در این است که عقل میگوید اول امتثال تفصیلی لازم است و اگر نتوانستی امتثال اجمالی کن؟ نه و صرف ین که در خارج یکی مقدم بر دیگری است دلیل بر این نیست که در حکم عقل هم این تقدم و تاخر هست.دفاع استاد از نایینی:عبد باید منبعث از امر باشد و اگر منبعث از امر نباشد از احتمال امر هم منبعث نیست پس تکوینا باید اول از امر منبعث شود و بعد از احتمال امر مبعث شود. پس امتثال اجمالی در طول امتثال تفصیلی است. پس با تمکن از تعیین قبله باید انبعاث از تعیین قبله باشد یعنی وقتی می شود به طرفی که قبله است نماز خواند این انبعاث ایجاد نمی کند که به 4 جهت نماز بخواند. پس اقتضا تکلیف این است که از ذات تکلیف انبعاث شود پس تا امکان این هست که از نفس امر منبعث شود معنی ندارد که از احتمال امر منبعث شود به عبارت ساده تر چون مولی گفته بود به طرف قبله نماز بخوان من به 3 طرف دیگر نماز خواندم؟ نه این معنی ندارد پس تکلیف مولی فقط می گوید که به طرف قبله نماز بخوان چون می توانی به طرف قبله نماز بخوانی.این کلام نایینی را کلام وی در فواید تکمیل می کند که: عقل می گوید حسنی در 3 طرف دیگر نیست پس اقتضا تکلیف نیست و وقتی عملی حسن فعلی ندارد نمی توان با ان تقرب حاصل کرد.
