درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: معاملات/شرکت /سهامی عام/ مدل دوم افزایش سرمایه

مدل دوم، افزایش سرمایه از محل مطالبات حال شده است.

اگر شرکت سهامی به عده ای بدهکار بود به جهت مبادلات مالی مثلا مواد اولیه خریده است و بخاطر آن بدهکار است و سر رسید این بدهی ها در حال رسیدن است.

شرکت سهامی می تواند به جای پرداخت پول نقد به طلبکاران، به آنها سهام جدید بدهد و این انتشار سهام جدید، افزایش سرمایه است.

البته این منوط به پذیرش طلبکار است؛ چون ممکن است طلبکار بگوید من سهم نمی‌خواهم بلکه پول نقد می‌خواهم.

این بدهی ممکن است به ثالث باشد و ممکن است به خود سهامدار باشد مثلا سود سهام را نداده است و در سر رسید وقت سود، به جای سود، سهام جدید می‌دهد.

البته اگر سود را تبدیل به اندوخته کند، اصلا بدهکار به سهامدار محسوب نمی‌شود. سود نقدی می‌تواند در رسته مطالبات حالّ قرار گیرد.

طلبکار می‌تواند سهم را بفروشد و پول خودش را نقد کند.

ما بازاء این برگه ها، همان مواد اولیه ای است خریدیم و لذا این برگه ها موجب افزایش سرمایه است.

افزایش سرمایه از اندوخته یا اضافه ارزش سهم

اندوخته بر دو قسم بود. اندوخته قانونی میزانی از سود است که قانون مکلف می کند هر شرکت سهامی در هر سالی آن را اندوخته کند و حق توزیع آن میان سهامداران را ندارد. این مقدار، یک بیستم است یعنی 5درصد.

این اندوخته قانونی، تضمینی برای طلب طلبکاران شرکت است. البته سقفی هم دارد مثلا اگر اندوخته مالی شرکت به 20درصد سرمایه (20درصد از مجموعه سهام به ارزش مبلغ اسمی) خودش رسید، دیگر موظف نیست که هر سالی اندوخته کند. تضمین طلبکاران، سرمایه به علاوه اندوخته قانونی است.

اندوخته قانونی را نمی‌توان سرمایه کرد و نه می‌توان توزیع کرد. سرمایه نیست یعنی به ازاء این اندوخته قانونی، حق انتشار برگه سهم نداریم.

اندوخته لازم نیست که پول نقد باشد بلکه می‌تواند مواد اولیه باشد ولی این مواد اولیه دارایی هست اما سرمایه نیست.

اما افزایش سرمایه با اندوخته اختیاری است.

5درصد از سود باید اندوخته قانونی شود و 10درصد از سود هم که باید توزیع شود و لذا هر شرکتی حداکثر تا 85درصد از سود را می‌تواند اندوخته اختیاری داشته باشد.

اندوخته اختیاری می‌تواند باعث افزایش سرمایه شود و امتیاز آن این است که وقتی سرمایه یک شرکت زیاد باشد به همان میزان مبادلاتش بیشتر می‌شود؛ چون سرمایه زیاد نشان دهنده اعتبار شرکت است و وجه تضمین است؛ لذا این سرمایه به معنای قدرت و توان اقتصادی بالاتر است.

فائده1: افزایش سرمایه علاوه بر این که به معنای توان مالی است و لذا منجر به اعتبار کارخانه و مبادلات بزرگتر می‌شود.

فائده2: افزایش سرمایه منجر به توسعه کارخانه و به‌روز شدن وسائل شرکت و... است.

فائده3: افزایش سرمایه، قیمت سهم را کنترل می کند؛ چون وقتی مثلا 20درصد افزایش سرمایه داده می‌شود، عرضه بیشتر می‌شود و لذا قیمت سهامش هم 20درصد کمتر می‌شود. البته این یک قانون و قاعده لازم الاجراء و دستوری نیست بلکه این یک گزاره توصیفی است یعنی قانون بازار است و خود به خود اتفاق می‌افتد.

حال ویژگی کم بودن قیمت سهام این است که بهتر خرید و فروش می‌شود؛ چون وقتی قیمت سهام خیلی زیاد باشد مردم از خرید آن وحشت دارند. وقتی قیمت سهم 500 تومان است احتمال دارد که هزار تومان شود یعنی دو برابر شود ولی وقتی قیمت سهم 10 هزار تومان است، نهایتا 11 هزار تومان می‌شود.

گفتیم در این مدل سوم افزایش سرمایه ممکن است از اندوخته باشد و یا ممکن است از اضافه ارزش سهم باشد.

شرکت می‌گوید وقتی برگه سهم را منتشر می‌کنیم قانونا 100 تومان بیشتر نمی‌تواند باشد؛ ولی ارزش بازاری آن 5 هزار تومان است و لذا شرکت مبلغی را به عنوان اضافه ارزش سهم می گیرد و البته باقیمانده تا 5 هزار تومان هم تقریبا با خرید حق تقدم گرفته می‌شود.

البته گاهی هم این اضافه ارزش سهم گرفته نمی‌شود و تفاوت 100 تومان تا 5هزار تومان توسط حق تقدم تامین می‌شود که در این صورت، حق تقدمش ارزان‌تر می‌شود.

اضافه ارزش سهم مال سهامداران است؛ چون تمام دارایی شرکت مربوط به سهامداران است. می گوییم مالک نهایی شرکت، سهامداران است. مالک اول، شرکت است ولی مالک آخر، سهامدار است.

یکی از محل‌های افزایش سرمایه، همین اضافه ارزش سهام است. اضافه ارزش سهام هم وقتی است که سهام جدید منتشر شود.

اگر سهامداران که خودشان حق تقدم دارند بخواهند سهام جدید را بخرند، این اضافه ارزش سهم از آنها هم گرفته می‌شود.

پس اگر شرکتی افزایش سرمایه دهد و از سود انباشته نباشد بلکه از محل آورده نقدی باشد، می‌تواند بیش از ارزش اسمی سهام را از خریداران بگیرد هر چند خریدار، سهامدار خود شرکت باشد.