< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد حمید درایتی

98/03/27

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مضاربه/ ادامه مساله نوزدهم/ مساله بیستم و بیست و یکم

در مساله نوزدهم خواندیم:

«لو تعدد أرباب المال كأن يكون عاملا لاثنين أو أزيد‌ أو عاملا لنفسه و غيره توزع النفقة و هل هو على نسبة المالين أو على نسبة العملين قولان‌».

محقق خویی می فرماید مشهور بلکه متسالم علیه، نسبت مالَین است.خود محقق خویی قائل هستند که نسبت عملَین درست است.

تقریب آقای خویی در جلسه گذشته بیان شد. اینک تقریبی دیگر را بیان می کنیم.

تقریب دوم:

هزینه سفر ربطی به میزان سرمایه ندارد؛ زیرا عملش یکی است. در هزینه های سفر حجم پول دخالتی ندارد.

وجه اعتبار عمل در تقریب دوم این است که در مضاربه های مختلف هزینه واحد است. برای نمونه عامل از کسی 60 میلیون و از دیگری30 میلیون می گیرد. حال هزینه هواپیما برای مالکی که 30 میلیون داده است، نصف نمی شود.

وجه اعتبار عمل در تقریب دوم این است که می بینیم در تجارت دو مال، عامل به همان اندازه ای برای یکی زحمت کشیده است که برای دیگری نیز زحمت کشیده است.

استاد: دیروز گفتیم که تشخیص عرف و سیره و ارتکاز مهم است و تمام بحث در همین است.

باید گفت:

الف) اگر مال مساوی است و عمل نیز مساوی است، تعداد افراد ملاک است. اگر دو سرمایه مساوی از دو نفر است و هزینه عملیات نیز یکسان است، تقسیم بر دو می شود.

ب) اگر دو سرمایه متفاوت ممزوج بشود و یک تجارت باشد و عمل نیز واحد باشد، عرف می گوید بر اساس مقدار مال، هزینه گرفته می شود.

ج) اگر دو سرمایه از دو نفر در دو مضاربه باشد و یکی عمل بیشتری بطلبد، نسبت عمل ملاک است.

مساله بیستم«لا يشترط في استحقاق النفقة ظهور ربح‌ بل ينفق من أصل المال و إن لم يحصل ربح أصلا نعم لو حصل الربح بعد هذا تحسب من الربح و يعطى المالك رأس ماله ثمَّ يقسم بينهما‌».

اگر تجارت سود آور نبود، عامل می تواند هزینه سفر را از سرمایه کم کند. البته اگر بعدا سودی حاصل شد، کسر هزینه از سود است و سرمایه به مالک داده می شود و سپس تقسیم می شود. گفته شد که کسر نفقات، از جمیع المال است و نه از اصل سرمایه. تعبیر به کسر از سرمایه دقیق نیست.

استاد: نه تنها روایت «من جمیع المال» است و نه از سرمایه، بلکه سیره عقلائیه و ارتکاز عرفی نیز همین است. یعنی اگر ما باشیم و عرف و روایتی نباشد، ربح بعد از کسر هزینه و سرمایه حساب می شود. یعنی وقتی سرمایه و هزینه عملیات جدا می شود، بعد از آن هر چه ماند، سود محسوب می شود.

نمونه کسر از سرمایه

من 100 میلیون به عامل دادم و 10 میلیون هزینه داشته است و 20 میلیون سود داشته است. هزینه را از سرمایه برمی داریم که می شود 90 میلیون و سپس سود را تقسیم می کنیم یعنی به من 100 میلیون می رسد و 10 میلیون به عامل می رسد که این خلاف عرف و مرتکز عقلایی است.

نمونه کسر از جمیع المال

بر اساس مثال قبل، 120 میلیون مال فعلی است. 10 میلیون از آن هزینه است پس مال، 110 میلیون است. بعد کنار گذاشتن سرمایه، 10 میلیون تقسیم می شود و این یعنی 105 میلیون به مالک می رسد و 5 میلیون به عامل می رسد.

وجه کسر از سرمایه

در تایید این که کسر هزینه از سرمایه است، ممکن است بگویند این مطلب بخاطر این است که «الوضیعة علی المال و الربح بینهما» است و این هزینه، وضیعه است که بر صاحب مال است.

البته قائلی مشخص نمی شناسیم.

اشکال

شما می گویید مضاربه سود داده است و هزینه ها وضیعه است و از جیب مالک است. اشکال این است که هزینه، وضیعه نمی گویند. اگر مضاربه سود آور باشد، به هزینه اطلاق وضیعه نمی شود. «الوضیعه» یعنی در مضاربه سود نبوده و ضرر بوده است. این که سود باشد و وضیعه نیز صادق باشد محل اشکال است.

مساله بیست و یکم«لو مرض في أثناء السفر‌ فإن كان لم يمنعه من شغله فله أخذ النفقة و إن منعه ليس له».

فرض در جایی است که عامل در اثناء سفر مریض شود. اگر مریضی وی مانع کار او نشود، هزینه سفر را می تواند بگیرد؛ ولی اگر مریضی مانع کار شد دیگر هزینه سفر را نمی توان از مالک گرفت؛ زیرا کاری برای مالک انجام نداده است.

«و على الأول لا يكون منها ما يحتاج إليه للبرء من المرض‌».

هزینه های درمان در فرض اول: اگر سفر تجاری برای مضاربه بوده است و برای مضاربه عمل نیز می کند، و مریضی ربطی به سفر نداشته است، هزینه از خود عامل است؛ ولی اگر بخاطر این سفر مریض شد. آیا هزینه شامل هزینه درمان نیز می شود؟

انگاره آقای حکیم

آقای حکیم می گویند «ما انفق من جمیع المال» که در روایت علی بن جعفر آمده است یعنی نفقه شرعی. پس باید دید نفقه شرعی شامل درمان مریضی نیز می شود یا خیر؟ نفقه شرعی در مورد همسر است و آن جا می گویند درمان نیز از موارد نفقه است.

نقد آقای خویی و استاد:

به نظر ما کلام آقای خویی درست است که نفقه این جا ربطی به نفقه همسر ندارد. به دیگر سخن، چیزی به نام نفقه شرعی به صورت کلی نداریم؛ بلکه در هر بحثی باید به دلیل وجوب نفقه مراجعه کرد. در بحث همسر، عبارت «یقیم ظهرها» دارد که این ربطی به عامل ندارد. در نتیجه: هزینه های درمان با خود عامل است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo