درس خارج فقه استاد حمید درایتی
97/10/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مضاربه/ شرایط مضاربه
بحث در این بود که چرا سرمایه در مضاربه نمیتواند دین باشد؟
یک استدلال این بود که اساسا با مال فی الذمه نمیشود تجارت کرد. پس تبعا باید مال خرجی باشد تا تجارت ممکن باشد.
دو نکته محل تامل است:
1. به آنچه در ذمه است مال اطلاق میشود یا خیر؟ اگر اطلاق نشود، نمیشود با آن مضاربه کرد؛ زیرا مضاربه بر اساس ادله، با مال صورت میگیرد.
2. آیا مال فی الذمه قابل نقل و انتقال است یا خیر؟
پاسخ: مال فی الذمه قطعا قابل نقل و انتقال است. همچنین مال فی الذمه، مال است و جزئی از داراییهای انسان است. پس چه مشکلی دارد که راس المال ما دین باشد؟ مانعی ندراد.
مثال برای دین: 10 میلیون بدهکار هستید به من. آن بدهی را در ذمه شما به عنوان مال مضاربه قرار میدهم. شما با آن خرید و فروش کن.
امروزه مرسوم است که مالکِ طلبکار پس از عقد مضاربه، آن چک 10 میلیون را به عامل برمیگرداند و میگوید این چک سرمایه تو باشد. عامل معاملهای میکند و همان چک را ثمن معامله قرار میدهد.
مجموعا سه صورت در شکل کار ممکن است:
صورت 1: مال المضاربه دینی باشد که به گردن عامل است.
صورت 2: مال المضاربه دینی باشد که به گردن شخص ثالث است. مالک عامل را وکیل میکند در وصول طلبش. یا اینکه به بدهکارش بگوید آن بدهی را بده به این عامل. اگر آن دین را پول کند بدهد، از مساله ما خارج میشود. اینطور است که عامل خرید میکند و سپس به بدهکار میگوید برو چکهایش را بده.
صورت 3: اصلا دینی وجود ندارد؛ ولی مال المضاربه تعهد است. مالک تعهد میکند که هر چه عامل خرید کند، وی پرداخت کند. مثلا میگوید تو برو بخر چک هایش را من میدهم.
عبارت مرحوم سید:فلو كان له دين على أحد لم يجز أن يجعله مضاربة إلا بعد قبضه.اول طلب باید تبدیل به پول شود و قبض شود، سپس میتوان عقد المضاربه را منعقد کنید.
سوال:آیا ممکن است صورت سوم محقق شود؟ در دنیای امروز ممکن است؛ زیرا به وسیله چک انجام میشود. اما نسبت به حکم آن، آقایان میفرمایند صحیح نیست.
نکته:دقت شود که در مضاربه، مال المضاربه تملیک نمیشود؛ بلکه اذن در خرید و فروش است.
ادامه:روایتی در باب مضاربه با سند معتبر مطرح شد که تکرار میکنیم:
24064- 1- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ يَعْنِي الْمُرَادِيَّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَقُولُ لِلرَّجُلِ- أَبْتَاعُ لَكَ مَتَاعاً وَ الرِّبْحُ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ قَالَ لَا بَأْسَ[1] .
1. در روایت نبود که مالک پول داده است.
2. شخص گفت من برای تو جنس میخرم؛ یعنی تو باید پولش را بدهی. من نه وکیلم نه متبرع.
3. امام استفصال نکردند که پول داده یا نداده. به عبارت دیگر عامل دارد پیشنهاد میدهد. پس صرف تعهد میتواند سرمایه باشد.