< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد حمید درایتی

97/07/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ربا/مستثنیات ربا/ربا گرفتن از کفار/جمع‌بندی

مشکل ما عمدتا روایت 5و3 است.روایت3 حرمت ربا در تقابل با مشرکین را اثبات کرد. امام فرمودند آری مشرکین ممالیک هستند؛ اما ملک اختصاصی تو نیست. از این کلام استفاده می‌شود آن مشرکین، مشرکینی هستند که به ایشان ممالیک گفته می‌شود. این خود می‌تواند قرینه داخلی بر معنای مشرک باشد.

کدام کافر مملوک است؟

تقریبا نظر فقها این است که صرف کفر، سبب رقّیت نیست. رقّیت اسبابی می‌خواهد. حال اگر اسباب رقّیت فراهم شد، آیا مطلق کفار به رقیت ما در می‌آیند یا فقط کفار غیر اهل کتاب؟ فقها گویند کفار اهل کتاب ممالیک ما نیستند کفاری که ما می‌توانیم به رقیت در بیاوریم، غیر اهل کتاب هستند. آقای خویی، کلام محقق در شرایع را نقل می‌کند: زنان اهل کتاب مثل کنیز هستند پس میشود به بی حجاب ایشان نگاه کرد. نقد آقای خویی این است: اهل کتاب، ممالیک نیستند؛ بلکه احرار هستند. برخی احکام در فقه داریم که نشان میدهد اهل کتاب ممالیک نیستند. یک حکم، حکم دیه است که اگر کسی کافر کتابی را بی دلیل بکشد ولو غیر ذمی، دیهاش لازم است و آن را باید به اقرباء وی بدهند. اگر مملوک بود دیهاش را به مالکش باید میدادند. حکم دیگر حکم ارث است که اگر اهل کتاب فوت کنند ارث به اقرباء میرسد و نامی از مالک نیست.

اما ما روایاتی داریم که نشان می‌دهد اهل کتاب مملوک هستند؛ البته مملوک امام هستند.

برخی روایات داله بر مملوک بودن اهل کتاب:

صحیحه ابی بصیر: 26305- 1- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ يَعْنِي الْمُرَادِيَّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ امْرَأَةٌ نَصْرَانِيَّةٌ لَهُ أَنْ يَتَزَوَّجَ عَلَيْهَا يَهُودِيَّةً فَقَالَ إِنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ مَمَالِيكُ لِلْإِمَامِ وَ ذَلِكَ مُوَسَّعٌ مِنَّا عَلَيْكُمْ خَاصَّةً فَلَا بَأْسَ أَنْ يَتَزَوَّجَ...[1]

موثقه زراره: 28562- 1- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (عَنِ ابْنِ رِئَابٍ وَ ابْنِ بُكَيْرٍ جَمِيعاً) عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ نَصْرَانِيَّةٍ كَانَتْ تَحْتَ نَصْرَانِيٍّ وَ طَلَّقَهَا هَلْ عَلَيْهَا عِدَّةٌ مِنْهُ مِثْلُ عِدَّةِ الْمُسْلِمَةِ فَقَالَ لَا لِأَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ مَمَالِيكُ لِلْإِمَامِ أَ لَا تَرَى أَنَّهُمْ يُؤَدُّونَ الْجِزْيَةَ كَمَا يُؤَدِّي الْعَبْدُ الضَّرِيبَةَ إِلَى مَوَالِيهِ ...[2]

برخی علما از جمله آقای خویی گفتهاند: این ملکیت تنزیلی است. مراد امام این است که اهل کتاب، کالممالیکاند و مثلا حرمت بالایی ندارند[3] .

دقت شود که در روایت 3 ، مملوک بودن ناظر به مملوک امام نبود؛ زیرا حضرت فرمودند مال تو و بقیه است.

جمع بندی با اقوال فقهاء:

کافر حربی: در ارتباط با کافر حربی مشهور فقها گویند ربا گرفتن جایز و ربا دادن غیرجایز است و شاید اجماع نیز داشته باشیم. در جواز ربا دادن به اهل حرب فقط قاضی ابن براج قائل است.

در غیر شیعه ابوحنیفه گوید می‌توان از کفار حربی در سرزمین کفار ربا گرفت. سه امام دیگرشان کلا ربا را حرام می‌دانند حتی نسبت به کفار حربی.

کافر ذمی: در مورد کافر ذمی اختلاف است. شیخ مفید، سید مرتضی و ابن بابویه گویند جایز است. شیخ طوسی و ابن ادریس گویند جایز نیست. ابن جنید تفصیل داده است؛ اهل ذمه مقیم در دار اسلام یا آنهایی که رفت و آمد دارند، جایز نیست. اما اهل ذمه‌ای هستند که در دارالحرب هستند و می‌شود از ایشان ربا گرفت. مثل کشوری که مستعمره مسلمین باشد[4] .

نظریه صاحب جواهر: جواز ربا گرفتن از کفار حربی از باب سالبه به انتفاء موضوع است. یعنی ایشان اصلا مالک نبوده‌اند. پس تو اموال را از ایشان بگیر و استنقاذ کن؛ یا به نام ربا یا هر گونه دیگر. بحث تخصیص نیز پیش نمی‌آید. روایت2 نیز همین بود که منجبر به عمل اصحاب بود. اما روایت 3 که حرمت اخذ ربا از مشرکین را بیان کرد، ممکن است که مراد، مشرکین غیرحربی باشند یعنی کفار ذمی باشند. در مورد مسلمان و ذمی، ذمی نمی‌تواند از مسلم بگیرد؛ ولی مسلم بخواهد بگیرد اشهر حرمت است. نظر ما هم همین است. مخالف شیخ مفید برخی دیگر هستند. ما در مخالفت مفید تردید داریم و در عباراتش نیافتیم.

در مورد مرسله صدوق (لَيْسَ بَيْنَ الْمُسْلِمِ وَ بَيْنَ الذِّمِّيِّ رِبًا- وَ لَا بَيْنَ الْمَرْأَةِ وَ بَيْنَ زَوْجِهَا رِبًا) و جوار ربا، سندا بی اعتبار است. دو اینکه ممکن است از قبیل لارفث باشد که خبریه است اما مفاد انشاء دارد. یعنی ربا از ذمی حرام است(استاد: اینکه صاحب جواهر فقره مرأة و زوج را چه می‌کنند معلوم نیست). سه اینکه ممکن است جواز ربا از ذمی ناظر به عصر غیبت باشد. زیرا در عصر غیبت همه کفار کافر حربی هستند. انتهی کلام صاحب جواهر.

خیلی از فقها کافری را که ذمی نیست گویند حربی است.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo