< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد حمید درایتی

97/07/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ربا/مستثنیات ربا

خلاصه مطالب گذشته:

    1. نسبت به عنوان مستثنیات ربا در باب 7 ابواب الربا مطالبی بود. پیرامون مورد اول روایت 3 و 4 که روایاتی مورد اعتماد است سخن گفتیم و حکم به جواز ربا بین رجل و فرزند کردیم.

    2. گفتیم که از رجل نمیتوان الغاء خصوصیت کرد و نمیتوان مادر را داخل استثنا کرد.

    3. در صدق ولد تفاوتی بین دختر و پسر نیست.

    4. تا اینجا تقریبا متیقن است. نکته ای که بود این بود که آیا فرزند از پدر میتواند ربا بگیرد؟ عرض کردیم از کلمه بین استفاده میشود که جواز اخذ ربا طرفینی است. اطلاق بین چنین اقتضائی دارد. ابن جنید گفته است که فقط پدر میتواند از فرزند ربا بگیرد و نه بالعکس.

    5. گفتیم ولد به جهت لغت شامل نوه نیز میشود. البته نسبت به نوه های دختری تردید کردیم وضعا و استعمالا. ظهور ولد در نوه دختری در این دلیل خاص محل تردید است و در موارد تردید، به عام فوقانی مراجعه میکنیم. عام فوقانی ما نیز حرمت ربا است.

بحثی در ولدالزنا

آیا ولدالزنا نیز می‌تواند به پدر طبیعی خود ربا بدهد یا خیر؟ ما باشیم و اطلاق کلمه ولد، باید گفت آری؛ او نیز داخل استثناء است؛ زیرا ولد شامل او نیز می‌شود.

بحثی در سید و عبد

استثناء دیگر به این مضمون بود که «لیس بین السید و عبده ربا» که با توجه به حدیث 3و4 داخل در عدم حرمت ربا شد. اگر عبد را به هیچ وجه مالک ندانیم، با این استثنا تنافی دارد. زیرا سالبه به انتفاء موضوع می‌شود. اساسا ملکیتی ندارد که بخواهد ربا بدهد یا بگیرد.

بحثی در همسر

عنوان دیگر که محل خلاف هم نبود «ولا بینه و بین اهله ربا» بود که در روایت 3و4 طرح شد و در روایت 5 هم تعبیر «مرأة» بود. به استناد روایت 3و4 که معتبر است می‌شود اخذ ربا طرفینی باشد. خصوصا اینکه در روایت 5 بود که بین مرأة و شوهرش ربا نیست. پس جای توهّم انحصار جواز اخذ توسط شوهر وجود ندارد. اگر تقدیمِ نام شوهر در روایات، دلیل جواز اخذ ربا توسط شوهر از زن است، پس با توجه به روایت 5 که مرأة مقدم شد، زن هم می‌تواند ربا بگیرد.

ما استدلال می‌کردیم که لفظ بین،دلالت بر رابطه دو طرفی می‌کند. شاید شخصی بگوید لفظ بین، ناظر به اصل معامله است که طرفینی است. اما اینکه چه کسی می‌تواند اخذ ربا کند، از تقدیم نام مشخص می‌شود(البته ما اشکال داریم چه نسبت به اصل حرف که بین، مربوط به طرفینی بودن عقد باشد وچه اینکه تقدیم نام بخواهد یک طرفه بودن را بیان کند). ولی در ارتباط با زوجه حداقل این اشکال نیست به دلیل روایت 5. الا اینکه کسی به خاطر ارسال روایت 5 در آن خدشه کند.

می‌خواهیم بگوییم روایت 3و5 شاهد بر این است که بین، دال بر جواز اخذ دوطرفه است. امام در هر دو روایت طرفینی بودن را اراده کرده اند؛ زیرا معنا ندارد امام وقتی در مقام بیان هستند بخشی از حکم را بگویند و بخش دیگر را حواله دهند به روایت خویش در جای دیگر یا به روایت امام دیگر. پس در هر دوروایت طرفینی بودن را اراده کرده اند. همچنین اینکه بین، مربوط به اصل طرفینی بودن عقد باشد ونه طرفینی بودن ربا، این را قبول نکردیم.

ممکن است شخصی بگوید شدت و غلظت ربا آنقدر زیاد است که باید در استثناء، تنها به قدر متیقن روایت اخذ کرد. زیرا این احتمال که فرزند بتواند ربا بگیرد و پدر نتواند بگیرد خیلی بعید است. پس ما چنین احتمالی را نمی‌دهیم. ولی اگر بگویند پدر اشکالی ندارد سود بگیرد هیچ بعید نیست به جهت حقی که دارد و ولایتی که دارد و زحماتی که کشیده است. پس قدر متیقن همین است که پدر مجاز است ربا بگیرد. شاهد لفظی نیز که از آن به قرینه داخلی تعبیر می‌کنیم، تقدیم رجل است. حال ما باید در تخصیص ادله تحریم ربا به قدر متیقن اکتفا کنیم. ولو اینکه عرض کردیم ظهور، همان نکاتی بود که در این چند جلسه بیان کردیم.

نتیجه قدر متیقن در والد و ولد:ولد صلبی و آن هم پدر از فرزند می‌تواند ربا بگیرد.

آقای صدر می گویند: گاهی از اوقات حکمی که وجود دارد به گونه ای شدید است که اگر دلیلی بخواهد آن را ردع و نهی کند یا تخصیص بزند، باید به همان مقدار محکم و شدید باشد(ر.ک شهید صدر در بحث ظن؛ نیز بحث عمومات آبی از تخصیص). با توجه به این مطلب آیا این حرف را (اکتفا به قدر متیقن که همان اخذ زوج از زوجه) در مورد زن و شوهر نیز می‌گوییم؟ آنجا تصریح بود که طرفینی اشکال ندارد. الا اینکه روایت 5 مرسل است. ولی ما این روایت را معتبر دانستیم زیرا مرسلات قطعی صدوق را معتبر دانستیم. پس تردیدی در جواز طرفینی بودن نداریم تا نیاز باشد به عام فوقانی حرمت ربا مراجعه شود.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo