درس خارج فقه استاد رضا برنجکار

موضوع: کرونا، شرور، و علم و قدرت معصومان ع

شرور و علم و قدرت معصومان

یکی از پرسش هایی که در مورد شرور و به طور خاص بیماری کرونا مطرح شده این است که آیا معصومان می توانند این شرور را از بین ببرند یا درمان این بیماری را می دانند؟ در کنار این پرسش، سوالاتی دیگری مطرح شده مثل این که آیا امام عصر عج یا دیگر امامان بیمار می شدند و اگر چنین است آنان در مواجهه با بیماری خود چکار می کنند؟ آیا معصومان علم غیب دارند یا ندارند و اگر دارند چرا ازآن استفاده نمی کنند؟

این گونه پرسش ها به علم غیب معصومان و ولایت تکوینی آنان مرتبط است و مباحث گسترده ای در اینجا وجود دارد. بهترین منابع حدیثی در این باره کتاب کافی کلینی و کتاب بصائرالدرجات صفار قمی است که حاوی صدها روایت در اثبات علوم گسترده و ولایت تکوینی و تشریعی پیامبر و اهل بیت اوست. در اینجا به طور فشرده گزارشی از چند باب کتاب الحجه اصول کافی در این باره ارائه می کنیم.

یکی از ابواب کافی این است که ائمه علم ما کان و ما یکون را می دانند و چیزی بر آنان پوشیده نیست. در بخشی از حدیث اول این باب که صحیحه است واز امام صادق ع نقل شده چنین آمده است:

لَوْ كُنْتُ بَيْنَ مُوسَى وَ الْخَضِرِ لَأَخْبَرْتُهُمَا أَنِّي أَعْلَمُ مِنْهُمَا وَ لَأَنْبَأْتُهُمَا بِمَا لَيْسَ فِي أَيْدِيهِمَا لِأَنَّ مُوسَى وَ الْخَضِرَ ع أُعْطِيَا عِلْمَ مَا كَانَ وَ لَمْ يُعْطَيَا عِلْمَ مَا يَكُونُ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ وَ قَدْ وَرِثْنَاهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وِرَاثَةً.

باب دیگر این است که ائمه هرگاه مطلبی را اراده کنند که بدانند بلافاصله خواهند دانست. امام صادق ع می فرماید:

إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِكَ.

علم مورد نظر در این روایات غیر از علوم گسترده ای است که معصومان می دانند و در مواردی است که علمش در نزدشان حاضر نیست و هر لحظه اراده کنند خداوند علم آن چیز را به آنها می دهد. ظاهر این روایات عام است و شامل هر موردی می شود مگر موارد خاصی مثل زمان ظهور امام عصر عج یا زمان قیامت که استثنا شده است.

باب دیگر باب اسم اعظم است. بر اساس روایات این باب به هر پیامبر چند حرف از اسم اعظم داده شده که با کمک آن معجزاتی را انجام می دادند و به آصف بن برخیا وزیر حضرت سلیمان یک حرف داده شده بود که با کمک آن تخت بلقیس را در یک چشم به هم زدن از یمن به فلسطین آورد، درحالی که 72 حرف از 73 حرف اسم اعظم به پیامبر ما و اهل بیت او داده شده است.

در قرآن کریم آمده است:

﴿كَفى‌ بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب‌﴾[1]

در روایات فریقین منظور از کسی که علم کتاب نزد اوست امیرالمومنین ع دانسته شده است، از جمله در کتاب بصائرالدرجات 21 حدیث در این باره نقل شده است. از سوی دیگر بر اساس آیه 40 سوره نمل [2] کسی که علمی از کتاب داشت(علمٌ من الکتاب)، که بر اساس روایات آصف بن برخیا وزیر حضرت سلیمان بود، توانست تخت بلقیس را در یک چشم به هم زدن از یمن به فلسطین بیاورد.

با مقایسه کسی که همه علم کتاب را دارد و 72 حرف از اسم اعظم می داند با کسی که علمی از کتاب دارد و یک حرف از اسم اعظم می داند می توان به علم و قدرت و ولایت تکوینی اهل بیت ع پی برد.

مطالب بالا شمه ای از علم و قدرت گسترده معصومان است.

حال به بحث خود بر می گردیم. آیا معصومان، و از جمله امام عصر عج، می توانند خود و دیگران را شفا دهند یا ویروسی را نابود کنند؟ پاسخ این است که این کار دربرابر علم و قدرت گسترده آنان بسیار اندک و ناچیز است و قطعا معصومان راه درمان کرونا و راه نابود کردن آن را می دانند. و مطالبی که این روزها در خصوص نیاز امام به طبیب بیان شد بی اساس است.

اگر نگاهی به احادیث مربوط به سلامت و درمان، که در کتاب دانش نامه احادیث پزشکی، تالیف آیه الله ری شهری، 2055 حدیث در این باره جمع آوری شده است، نگاهی بیافکنیم، خواهیم دید که معصومان ضمن بیان اهمیت طب و لزوم یاد گیری آن، پیامبران و امامان را آگاه به علم طب معرفی کرده اند. در مناظره امام صادق ع با طبیب هندی در مجلس منصور عباسی، ابتدا طبیب هندی خود را دانشمند تر از امام و دیگران معرفی کرد ولی پس از بیان نکات طبی توسط امام، در انتهای بحث او ضمن اظهار شهادتین، خطاب به امام گفت: "أنک اعلم اهل زمانک"

در این کتاب، 78 حدیث درباره توصیه های عمومی سلامت نقل شده است. همچنین 831 حدیث درباره چگونگی سلامتی تک تک اندامهای بدن انسان و حالات مختلف انسان ذکر شده است. نیز 571 حدیث درباره مداوای بیماری های مختلف با آنچه در طبیعت وجود دارد نقل شده است.

این حجم از احادیث که بسیاری از آنها از کتاب های معتبر مانند کافی نقل شده و سند معتبر نیز دارند حکایت از دانش معصومان در خصوص علم طب و راه های سلامتی بدن و مداوای بیماری ها دارد.

با وجود این، برای ما قطعی نیست که معصومان از علم گسترده خود و از جمله علم طب، در خصوص نابودی کرونا در جهان استفاده خواهند کرد یا چنین نخواهند کرد، چون ممکن است تقدیر و خواست خدا این باشد که مردم را با این ویروس آزمایش کند.

اصولا خداوند در جهان سنت های طبیعی و عادی را جاری ساخته است و اصل این است که این سنت ها شکسته نشود مگر در موارد خاص. از این روست که مردم را در هنگام نیاز به متخصص مانند پزشک به متخصص رجوع می دهند ولی بر اساس آموزه قضا و قدر الهی که بر اساس آن تا خدا چیزی را نخواهد رخ نمی دهد، مردم را به دعا به درگاه الهی و توسل به پیامبر و اهل بیت ع سوق می دهند.

پس بر اساس سنت های الهی ائمه هم دچار بیماری می شدند اما این قدرت را داشتند تا خود را درمان کنند. البته ممکن است از این قدرت برای مداوای خود و دیگران استفاده کنند و یا چنین نکنند.

در مورد دلایل عدم استفاده از علم غیب در موارد مختلف توسط معصومان نکات زیر قابل ذکر است :

    1. در بحث از حکمت های شرور، این حکمتها را به سه بخش حکمت عام، حکمت خاص معصومان و حکمت خاص گناهکاران تقسیم کردیم. دو قسم اول شامل حال معصومان می شود. حکمت عام که آزمایش است باید برای همه مردم رخ دهد و این برخلاف حکمت الهی است که معصومان با استفاده از علم و قدرت گسترده خود، خویش را از آزمایش معاف سازند. حکمت خاص معصومان نیز برای ترفیع درجه و کمال است و باز درست نیست که معصومان خود را از کمال محروم کنند. از این رو آنان در اکثر موارد در برابر مشکلات صبر می کنند و از علم غیب و قدرت تکوینی خود استفاده نمی کنند.

    2. یکی از دلایل کمتر استفاده کردن از علم غیب، جلوگیری از غلو مردم است. امیرالمومنین می فرمایند:

وَ اللَّهِ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُخْبِرَ كُلَّ رَجُلٍ مِنْكُمْ بِمَخْرَجِهِ وَ مَوْلِجِهِ‌ وَ جَمِيعِ شَأْنِهِ لَفَعَلْتُ وَ لَكِنْ أَخَافُ أَنْ تَكْفُرُوا فِيَّ بِ رَسُولِ اللَّهِ ص[3] ‌

سوگند به خدا، اگر بخواهم مى‌توانم هر كدام شما را از آغاز و پايان كارش، و از تمام شئون زندگى، آگاه سازم، امّا از آن مى‌ترسم كه با اينگونه خبرها نسبت به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كافر شويد

ظاهرا منظور حضرت این است که اگر ایشان علم غیبشان را آشکار سازند مردم در حق او غلو خواهند کرد و او را به مرتبه خدایی یا پیامبری می رسانند و به این صورت نسبت به دین اسلام و پیامبر خاتم کافر می شوند.

    3. دلیل دیگر این است که آنان اسوه و الگوی مردم هستند و شخص وقتی می تواند الگو باشد که مانند مردم زندگی کند و مانند آنها متحمل مشکلات شود نه این که مانند ملائکه زندگی کند. از این رو معصومان معمولا از علوم خود برای حل مشکلات دینی مردم استفاده می کردند و به پرسش های آنان پاسخ می دادند چون این کار وظیفه اصلی آنان بود و در موارد دیگر به اندازه ضرورت از علوم و قدرتهای غیر عادی خود استفاده می کردند. امام باقر ع در پاسخ به حمران که پرسید چرا با وجود علم و قدرت گسترده ائمه و مقامشان نزد خدا مغلوب خلفای جور شدند و این همه مشکلات پیدا کردند، فرمودند:

وَ لَوْ أَنَّهُمْ يَا حُمْرَانُ حَيْثُ نَزَلَ بِهِمْ مَا نَزَلَ مِنْ ذَلِكَ سَأَلُوا اللَّهَ أَنْ يَدْفَعَ عَنْهُمْ وَ أَلَحُّوا عَلَيْهِ فِي إِزَالَةِ مُلْكِ الطَّوَاغِيتِ وَ ذَهَابِ مُلْكِهِمْ لَزَالَ أَسْرَعَ مِنْ سِلْكٍ مَنْظُومٍ انْقَطَعَ فَتَبَدَّدَ [4]

ای حمران اگر امامان وقتی دچار این مشکلات شدند از خدا می خواستند اینها را از آنان دفع کند و در مورد نابودی حکومت طاغوتها اصرار می کردند، حکومتشان سریع تر از تسبیحی که بندش پاره می شود و دانه ها پراکنده می شوند، از بین می رفت.