درس تفسیر استاد اشرفی

موضوع: تفسیر آیات اخلاقی

سوره صف آیه آیه 2 و 3 : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿۲﴾ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿۳﴾ عرض شد که کلمه (مقت) یعنی بغض شدید نسبت به کسی داشتن است. و در این آیه سخط خدا را به دنبال می‌آورد کسی که عملی را بگوید و خودش انجام ندهد. متاسفانه همه ما به نماز شب توصیه می‌کنیم ولی خودمان به آن عمل نمی‌کنیم. وقتی که در نجف بودیم بعضا دوستان اصرار می‌کردند که ما به آنها تذکراتی بدهیم. وقتی که توجه کردیم، متوجه شدیم که خودمان بعضا به آنها عمل نمی‌کنم و این مسئله را با آقای خوئی در میان گذاشتیم، ایشان فرمودند که خودتان هم به حرفهایتان عمل کنید. به ایشان جواب دادیم که گاهی تنبلی و کسالتها باعث عمل به حرفهایمان می‌شود.

اصل مقت به معنای بغض شدید است و وقتی که کبر بر سر آن می‌آید، دلالت بر بزرگی و عظمت و شدت بیشتر آن دارد. یعنی بزرگ است بعض شدید خداوند بر کسی که حرفی بزند و آن را عمل نکند. ما همه میگوییم که خمس بدهید ولی چقدر از ما سال خمسی داریم. بر روی منبر حرفهای ائمه را ذکر می‌کنیم ولی اگر خودمان آن را عمل نکنیم، خیلی مصیبت است. لذا اگر به حرفی عمل نمی‌کنیم بهتر است که آن را نگوییم تا در نتیجه مورد توبیخ خداوند متعال قرار نگیریم. در ذیل این آیه مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید که اگر کسی حرفی را بزند و آن را انجام ندهد این علامت نفاق است ولی اگر خوب بودن کاری را بداند ولی به آن عمل نکند این علامت ضعف ایمان است. یعنی گاهی یک نفر در مقام ارشاد است و به دیگران امر و نهی کند ولی خودش به آن عمل نمی‌کند که این علامت نفاق است ولی گاهی یک نفر خوب بودن کاری را می‌داند ولی آن را انجام نمی‌دهد، این علامت ضعف ایمان است. در نامه که امیرالمومنین به مالک اشتر می‌نویسند اینطور می‌فرمایند که: ايّاک اَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبعَ مَوْعِدَک بِخُلْفِک، فَاِنَّ الْخُلْفَ يُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَ اللهِ وَ النّاسِ قال الله تعالی كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ. ای مالک اشتر اگر در مقام حکومت به مردم وعده‌ی دادی مبادای تخلف وعده کنی، و مردم متوجه هستند آن زمانی که والی حکومت به مردم وعده‌ی می‌دهد و آنها متنظر هستند که چه وقت به وعده وفا خواهد شد و خلف وعده موجب مقت در نزد خداوند و مردم خواهد شد. از این حدیث حضرت فهمیده می‌شود که آیه مبارکه تنها به وعظ و ارشاد اختصاص ندارد بلکه شامل وعده‌هایی که اشخاص می‌دهند نیز می‌شود، لذا اگر وعده دادید که به منبر بروید و نرفتید این آیه نیز شامل آن می‌شود. در اصول کافی از امام صادق نقل شده که: عده المؤمن اخاه نذرٌ لا كفاره له فمن أخلف فبخلف الله بدأ و لمقته تعرض و ذلك قوله: «یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما لا تفعلون كبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون؛ وعده‌ای که یک مومن به برادر دینی می‌دهد به منزله نذر و عهد است و منتهی تخلف آن کفاره ندارد، اگر کسی وعده داد و تخلف از وعده کرد، این تخلف از امر خداوند متعال است و وی خودش را در معرض این آیه شریفه یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما لا تفعلون كبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون قرار میگیرد.

قُلْ ما يَعْبَأُ بِكُمْ رَبّي لَوْلا دُعاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزامًا[1] در برخی از روایات اینطور آمده است که از امام سئوال میشود که خواندن قرآن مهمتر است یا دعا کردن، امام معصوم علیه السلام جواب دادند که خواندن دعا مهمتر است و به همین آیه تمسک کردند. در بحار جلد 90 صفح 376 این حدیث آمده است که از حضرت علی علیه السلام سئوال کردند چرا دعاهای ما مستجاب نمی‌شود؟ حضرت جواب می‌دهند که: إنّ قلوبكم خانت بثمان خصال: اولّها إنّكم عرفتم اللّه فلم تؤدّوا حقّه كما اوجب عليكم، فما اغنت عنكم معرفتكم شيئا، و الثّانية إنّكم آمنتم برسوله ثمّ خالفتم سنّته و شريعته فاءين ثمرة إ يمانكم؟ و الثّالثة إنّكم قراءتم كتابه المنزل عليكم فلم تعملوا به، و الرّابعه إنّكم قلتم تخافون من النّار و انتم فى كلّ وقت تقدمون إليها بمعاصيكم، فاءين خوفكم؟ و الخامسة إنّكم قلتم ترغبون فى الجنّة و انتم فى كلّ وقت تفعلون ما يباعدكم منها، فاءين رغبتكم فيها؟ و السّادسة إنّكم اكلتم نعمة المولى و لم تشكروا عليها، و السّابعة إنّ اللّه امركم بعداوة الشّيطان و قال : «انّ الشّيطان لكم عدوّ فاتّخذوه عدوّا فعاديتموه بلاتولّ و اليتموه بلا مخالفةٍ و الثامنة : انكم جعلتم عيوب الناس نصب عيونكم و عيوبكم و راء ظهوركم تلومون من انتم احق باللوم منه ، فاى دعاء يستجاب لكم مع هذا و قد سددتم ابوابه و طرقه ؟ فاتقوا الله واصلحوا اعمالكم واخلصوا سرائركم وامروا بالمعروف وانهوا عن المنكر فيستجيب الله لكم دعائكم.

قلب شما به 8 خصلت عادت به خیانت کرده است و لذا دعای شما مستجاب نمی‌شود اول اینکه شما ادعای خداپرستی دارید و وی را به عنوان خالق همه چیز می‌دانید ولی حق خدا را آنطوری که بر شما واجب است، اداء نمی‌کنید (همانطور که الان مشاهده می‌کنید خشکسالی در کشور ما همین خاطر است یعنی حقوق خدا در کشور ما مراعات نمی‌شود. و در روایات اینطور آمده است که از آنجا برای کفار در آخرت چیزی مهیا نیست و معرفت آنها به خدا کامل نیست، لذا اگر دعا بکنند دعای آنها در این دنیا مستجاب می‌شود ولی مسلمانان از آنجا که به خدا باور دارند و دستورات خدا را می‌دانند و به آن اعتنا نمی‌کنند، لذا خداوند متعال دعای آنها را مستجاب نمی‌کند)، دوم اینکه شما مدعی هستید که به رسول خدا ایمان دارید ولی با سنت وی مخالفت می‌کنید، پس چیست ثمره ایمان شما؟ سوم اینکه قرآن می‌خوانید ولی به آن عمل نمی‌کنید و چهار اینکه شما می‌گویید که از عذاب آتش می‌ترسید ولی با معاصی خودتان به طرف آتش متمایل هستید و پنجم اینکه شما مدعی هستید که مشتاق بهشت هستید ولی در هر لحظه کارهایی انجام می‌دهید که از آن دور می‌شوید (مثل غیبت و خوردن مال حرام و ...) ششم اینکه شما نعمت خدا را استفاده می‌کنید ولی شکر آن را به جای نمی‌آورید. هفتم اینکه خداوند متعال به شما دستور داده است که با شیطان دشمن باشید ولی نه با قول و گفتارتان با وی مخالفت می‌کنید و نه با اعمالتان. و هشتم اینکه عیب‌های مردم در مقابل شماست ولی عیب‌های خود را پشت سرتان قرار می‌دهید اى مردم ! پرواى خدا پيشه سازيد و كارهايتان را اصلاح كنيد و به ارزشها دعوت نماييد و از ستم و بيداد، نهى كنيد تا دعايتان شنيده شود.

[1] فرقان77