< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد مصطفی اشرفی‌شاهرودی

95/12/02

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مطلق و مقید- وجوه حمل مطلق بر مقید

خلاصه مطالب گذشته: بحث در حمل مطلق بر مقید بود. سخن در فرمایش مرحوم آخوند بود مبنی بر اینکه اگر هر دو دلیل مطلق و مقید، در ایجاب و سلب متفق باشند، در صورتی که علم به وحدت حکم داشته باشیم، مطلق حمل بر مقید خواهد شد.

حمل مطلق بر مقید: گاهی مطلق حمل بر مقيد ميشود که در نتیجه فقط یک تکلیف وجود داشته و آن عمل به مقید میباشد. مانند (من افطر متعمدا فعلیه عتق رقبة) و در دلیل دیگر بفرماید (من افطر متعمدا فعلیه عتق رقبة مؤمنة). و بعضی اوقات، مطلق، حمل بر مقید نميشود. بلکه در حقیقت، واجب، مطلق است. ومقیَّد، یکی از افضل افراد واجب است. مانند (صلِّ) و (صلِّ فی المسجد). در شريعت از هر دو سنخ وارد شده. اين مسأله در فقه كاربرد زيادي دارد و ادله ما هم در آيات و روايات زياد است. در مستحبات كه فراوان داریم، و امر در مستحبات آسان است يعني مقيد حمل بر افضل افراد ميشود و اگر هم نهي شد حمل بر اقل ثواباً ميشود، مثلا (زر الحسین و لاتمش راکبا). اما اساسا بحث در واجبات و ادله الزامي است كه چه بايد كرد؟ مثل جايي كه بگويد صلاة واجب است و بعد بفرماید (لاتجوز الصلاة فی اجزاء ما لایؤکل لحمه) در چيزي كه از اجزاي حرام گوشت است نماز نخوان. در اينجا آيا مطلق حمل بر مقيد ميشود يا اينكه صلاة در اجزاي حرام گوشت از قبیل (لاتصل فی الحمام) بوده و اقلُّ ثوابا میباشد. در ناحيه امر هم همين طور است يعني گاهي امر بايد حمل بر مقيد شود وگاهي مقيد به معناي افضل اعمال است. مانند (صلِّ) و (صلِّ جماعةً).

ضابطه حمل مطلق بر مقید: بحث در دو قسم واقع ميشود:

قسم اول: در جايي كه اطلاق و تقييد از نظر ايجاب و سلب متفاوتند. در اين مورد مثل (اعتق رقبه) و (لا تعتق رقبةً كافرةً) از عبارت مرحوم آخوند برمي آيد كه در اينجا مسلماً مطلق حمل بر مقيد ميشود.

قسم دوم: هر دو از نظر ايجاب و سلب متفقند مثل اينكه بگويد: (اعتق رقبه) و بعد بگويد: (اعتق رقبةً مؤمنةً) در اينجا اگر کشف از وحدت حکم نشود، دو احتمال وجود دارد:

احتمال اول: ممكن است بگوييم دلیل مقيِّد، منشأ تقييد اطلاق است و مطلق حمل بر مقيد ميشود.

احتمال دوم: ممكن است بگوييم مقيَّد حمل بر استحباب ميشود و دلالت بر افضل افراد دارد. مثل (صلّ) و (صلّ في المسجد) زيرا گرچه ظهور امر در مقيد دلالت بر وجوب مقيد دارد لكن دليل اطلاق هم ظهور در اطلاق دارد معنايش اين است كه دليلي كه گفته: (صلّ) يا گفته: (اعتق رقبة) مطلقا نماز واجب است و همچنين عتق رقبه مطلقا واجب است. از اين طرف هم دليل مقيِّد ظهور در وجوب دارد اما چون ظهورش در وجوب دليل بر تعين نيست ممكن است به عنوان يكي از افراد مطلق باشد لذا ممكن است كه حمل بر ندب شود و بگوييم به خاطر اطلاق مطلق رفع يد از وجوب قيد كنيم و بر عكس ممكن است بگوييم وجوب مقيِّد موجب رفع يد از اطلاق ميشود.

فرمایش مرحوم آخوند:[1] انصاف اين است كه در موردي كه مقيِّد ما هم امر دارد و چون ظهور امر در وجوب تعييني اقوی است از ظهور مطلق در اطلاق، پس بايد مطلق را حمل بر مقيد نمود. يعني در مثل (اعتق رقبةً مؤمنة)چون رقبه تعين دارد در رقبه مؤمنه و ظهور تعیینی آن اقوی از ظهور مطلق عتق رقبه است، بنابراين ممكن است بگوييم در اينجا مطلق حمل بر مقيد شود پس بايد بگوييم كه عتق رقبه مؤمنه واجب است.

مناقشه: خود شما فرموديد كه ظهور امر در وجوب تعييني مقتضاي اطلاق امر است. پس اگر مقتضاي اطلاق در مقيَّد وجوب تعييني است، اين مقتضاي اطلاق در مطلق هم وجوب فرد ساري و جاري در همه افراد است، پس هيچ يك از ديگري اقوی نیست.[2]

نعم: ممكن است كسي اين طور بگويد سريان مطلق در همه افراد متوقف بر عدم بيان است و مقيِّد صلاحيت بيان را دارد وچون ظهور مقيِّد در وجوب است قابليت بيان را دارد بر خلاف اطلاق مطلق. همين قابليت مانع از انعقاد اطلاق در مطلق ميشود. پس در متحدین در ایجاب و سلب نیز مطلق حمل بر مقید خواهد شد.

جمع بندی: تا اينجا معلوم شد در جايي كه در مطلق و مقيد اختلاف در ايجاب و سلب است گر چه قول متفق اين است كه مطلق حمل بر مقيد ميشود ولي اين قول هم قابل تشكيك است. و در جايي كه در ايجاب و سلب متفق هم هستند اكثراً گفته اند مطلق حمل بر مقيد نميشود. مرحوم آخوند ميفرماید حمل ميشود و ما گفتيم كه ممكن است بگوييم حمل ميشود چون ظهور مقيِّد در وجوب تعييني است و اين مانع از اطلاق مطلق ميشود. همه اينها در فرضي است كه ما كشف از وحدت حكم نكنيم.

صورت وحدت حکم: اما اگر كشف از وحدت حكم نموديم، مرحوم آیةالله فاضل در بعضي نوشتارشان ميفرمايند: اساساً احتمال حمل مطلق بر مقيد در جايي است كه حكم واحد باشد و اين درست است چون اگر حكم متعدد باشد جاي حمل مطلق بر مقید نيست. مرحوم آخوند ميفرمايند: اگر فرض كنيم كه از راه دليل كشف كرديم كه حكم واحد است مثل (إن ظاهرتَ اعتق رقبة) و (إن ظاهرتَ اعتق رقبةً مؤمنة) و ميدانيم در ظهار يك كفاره بيشتر واجب نيست، حال يك دليل فرموده كفاره، عتق رقبه است و دليل يگر فرموده كفاره، عتق رقبه مؤمنه است. حال كه حكم واحد است چون هر دو معلَّق بر سبب واحد(ظهار) شده. در اين مورد ممكن است بگوييم مطلق حمل بر مقيد نميشود و مقيد به عنوان افضل افراد است؟ مرحوم آخوند ميفرمايد: چون ظهور مقيِّد اقوي است از مطلق، زیرا ظهور در وجوب تعیینی داشته یعنی بدل دار نیست. پس مطلق حمل برمقيد ميشود، و اطلاق برداشته خواهد شد. که مرحوم محقق خویی مناقشه فرمودند که معلوم نیست که ظهور مقید در وجوب تعیینی اقوی از ظهور مطلق در اطلاق باشد. مگر آنچه گفتیم که ظهور مقید مانع اطلاق دلیل مطلق است. پس قابل قبول است که مطلق را حمل بر مقید کنیم.

صورت احتمال تعدد حکم:[3] اگر موردي بود كه هر دو احتمال داده ميشود(وحدت حكم و تعددحكم) چه بايد كرد؟ یعنی اگر احتمال تعدد در حكم داده شد مثل (إذا مات الميت وجب غسل الميت) و در دليل ديگر فرمود: (إذا مات الميت غسِّلوه باالسدر و الكافور) اينجا احتمال ميدهيم دو حكم باشد، هم شستن ميت با مطلق آب واجب باشد وهم شستن ميت با آب سدر و كافور. چهار احتمال در مقام ذكر شده است:

احتمال اول: حمل مطلق بر مقيد. و فقط شستن میت به آب سدر و کافور واجب است.

احتمال دوم: حمل مقيَّد بر افضل افراد. غسل به سدر و کافور افضل است.

احتمال سوم: اينها از قبيل دو واجب باشد. 1) شستن اصل ميت. 2) شستن با آب سدر و كافور. منتها از قبيل دو واجبي كه يكي در ضمن ديگري باشد نه دو واجب مستقل بلكه يكي وجوب ضمني نسبت به واجب دیگر داشته باشد. مانند کسی که نذر کند نماز را به جماعت بخواند که در این صورت بر ذمه این شخص دو واجب وارد شده. یکی اصل وجوب صلاة به دلیل (اذا زالت الشمس وجبت الصلاتان) و دیگری در مسجد خواندن نماز به خاطر نذر. منتها نذر به صلاة در مسجد تعلق گرفته. پس از قبیل واجبی در ضمن واجب دیگر میباشد.

احتمال چهارم: دو واجب مستقل باشند مثل اين كه اصل غسل يك واجب باشد و شستن با سدر و كافور نیز واجب مستقل ديگري از واجب اول باشد.

بررسي احتمال دوم: مسلما در مقام ثبوت هر چهار احتمال وجود دارد. اما در مقام دلالت و اثبات ميگوييم ظهور امر در وجوب قابل انكار نيست پس حمل بر ندب بر خلاف ظاهر است. مگر قرينه اي بر حمل بر ندب اقامه شود. اما بدون دليل حمل مقيَّد بر ندب و افضل افراد بر خلاف ظاهر است. زیرا احتمال تعدد تکلیف نیز میرود. احتمالات دیگر را انشاءاللّه در درس بعد بررسی خواهیم نمود. والحمد للّه.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo