درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع بحث: تمسک به آیه برای قول اعمی

از جمله ادله برای وضع مشتق برای اعم از متلبس بالمبدا و من انقضی عنه المبدا آیه شریفه ﴿لاینال عهدی الظالمین﴾[1] برای عدم لیاقت منصب خلافت برای سه خلیفه غاصب است

البته باید دانست که نحوه استدلال امام صادق (علیه السلام) جدلی است و فن جدل آن است که انسان از مسلمات خصم استفاده کند و لو خود آنها را قبول نداشته باشد و از نظر ما غاصبین خلافت لم یومنا بالله طرفة عین، ولی به ظاهر جزء مسلمانان بودند و نسبت فامیلی هم داشتند و در بعضی جنگها هم شرکت می کردند و هر دو جزء مهاجرین بودند .

طبعا امام صادق به عنوان جدل به آیه تمسک کردند طبعا اگر ظالمین اختصاص به زمان تلبس بالمبدا داشته باشد معنای آیه آن است که متلبس بالفعل به مقام امامت نمی‌رسد اما سابقا اینها عابد وثن بودند و معلوم می شود کلمه ظالم حقیقت است در اعم از متلبس و من انقضی عنه المبدا و اگر ظالم حقیقت در خصوص متلبس بالمبدا باشد اینها در زمان خلافت متلبس به ظلم نبودند و انقضی عنهم المبدا ولی در عین حال امام علیه السلام با تمسک به آیه و دخول آنها در عنوان ظالم تمسک کرده‌اند. پس استدلال به آیه

اولا: مبتنی بر جدل است

ثانیا: مشتق باید در من انقضی عنه المبدا استعمال شود

ثالثا: قرینه‌ای هم در مقام نباشد

با این سه مقدمه می توان به آیه برای استعمال مشتق در من انقضی عنه المبدا استدلال کرد و دلیل برای قول اعم خواهد شد .

آخوند در جواب این استدلال ابتدا مقدمه‌ای دارند:[2] ایشان میفرمایند عناوین اخذ شده در عناوین احکام بر سه گونه است

قسم اول: گاه عنوان مشیر است و عنوان بما هو هو دخیل در حکم نیست؛ مثل عبارت علیک بهذا الجالس، هنگام اشاره امام معصوم به یونس بن عبد الرحمن. در چنین جائی کلمه جالس دخیل در رجوع به شخص نیست بلکه عنوان مشیر است .

قسم دوم: عنوان دخیل در حکم باشد و تلبس بالمبدا علیت در ثبوت حکم داشته باشد مثلا علیک بتقلید المجتهد اینجا عنوان اجتهاد دخیل در ثبوت حکم است

گونه اول: عنوان دخیل در حکم حدوثا و بقاءا باشد مثل لاتقتد بالفاسق که عنوان فاسق علت برای عدم جواز اقتدا است یعنی هر زمان که عنوان فاسق بود اقتدا به او جائز نیست اما اگر عادل شد اقتدا جائز است .

گونه دوم: عنوان حدوثا دخیل در حکم باشد ولی در بقاء حکم بقاء عنوان لازم نیست مثل «لاتصل خلف المحدود» که حد خوردن علت می‌شود برای عدم جواز الی الابد .

حال آخوند می‌فرماید مساله امامت از قبیل قسم سوم است؛ یعنی اگر کسی متلبس به عبادت وثن شد همانند محدود است که همانطور که تلبس به حد عنوان برای عدم جواز اقتداست تلبس به عنوان ظلم هم عدم جواز خلافت و امامت ظالم است حدوثا و بقاءا است پس به مناسبت حکم و موضوع حتما ما نحن فیه از قبیل قسم ثالث است و اگر بنا شد اقتدا در مورد محدود جائز نباشد ظلم در مورد امامت که منزلت بزرگی است به طریق اولی دلیل بر عدم جواز است .

بعد آخوند ان قلت دارند که با مقام علمی آخوند مطابقت ندارد

مستشکل می‌گوید این بر خلاف ظهور تمسک امام (علیه السلام) است؛ زیرا امام با ظاهر همین آیه می‌خواهند استدلال کنند و در مقام احتجاج، حضرت به ظهور آیه قرآن تمسک کردند و به بلندای مقام امامت، در استدلال نظر نداشتند .

جواب‌ مرحوم آخوند: این تلبس بالمبدا به اعتبار زمان قبل است و لذا حقیقت است

بیان ذلک

اگر زمان نسبت و جری منطبق بود بر زمان تلبس، قطعا حقیقت است. حال این عنوان ظالم استعمال شده به اعتبار زمان انقضا و جری و نسبت به اعتبار این زمان بوده است خواه زمان نسبت حال یا گذشته یا آینده باشد .

حال‌ آخوند در جواب می‌گوید ظالم استعمال شده به اعتبار انقضاء یعنی کسی که در هر زمانی متلبس به ظلم شده است هم اکنون نباید به مقام امامت برسد پس کسی که سابقه ظلم داشته یا هم اکنون ظالم است یا در آینده ظالم شود لایق مقام امامت نیست .

اگر به فرض امام به ظاهر آیه تمسک کند این نسبت و جری به اعتبار زمان تلبس بوده است یعنی در همان زمانی که آنها متلبس به کفر بوده اند متلبس به ظلم هم بوده‌اند و لذا نباید به مقام امامت برسند .

اشکالی که بر این حرف آخوند شده آن است که باز شما ظالم را در منقضی عنه المبدا استعمال کردید ولی ادعا می کنید که کسی که انقضی عنه الظلم حق تلبس به امامت ندارد زیرا ظالم نباید به مقام امامت برسد و ظاهر حمل آن است که کسی که بالفعل ظالم است نباید به مقام امامت برسد و اینجا قرینه است که مراد ظالم زمان گذشته است و این همان است که قبلا گفتیم و گفتید.

بنابراین تمسک به این آیه اهون دلیل قائل به اعم است و دارای اشکالاتی است که نمی‌توان آن را مستند برای قول آنها پذیرفت .