درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع :دلیل سوم آخوند ره در عدم وجوب اعاده

حدیث لاتعاد و اختلافات پیرامون آن: روز گذشته مخالفت مرحوم نائینی با شمول لاتعاد نسبت به جاهل گذشت و در نظر ایشان این قاعده اختصاص به ناسی و غافل دارد. این حدیث شامل تارک عمدی ولو عن عذرنمیشود، مثل کسی که بر اساس استنباط سوره را جزء نماز نمیداند وبعدا نظرش برگشت و سوره را در فتوای دوم واجب دانست، چنین کسی و مقلدین او نمیتوانند به این قاعده تمسک بجویند.

ضمنا گذشت که مرحوم آخوند به سه دلیل تمسک میکنند تا اعمال گذشته ای را که بعد از تبدل رای مجتهد برای اعمال شخصی خود او یا برای اعمال مقلدین او رخ میدهد تصحیح کنند، دلیل اول یعنی اجماع و دلیل دوم یعنی حدیث لاتعاد مطرح و نقد شد و اینک دلیل سوم:

تمسک به حدیث رفع: مقلد یا مجتهدی که ده سال در حال روزه اماله میکرده است یا نماز را در حال جبیره به صورت تیمم میخوانده است و حال بر اساس حجت جدید اماله را مبطل میداند و یا غسل ووضوی بر جبیره را لازم میداند، اعاده اعمال گذشته لازم نیست زیرا هم اینک شک در وجوب اعاده و عدم اعاده اعمال سابقه داریم فعند الشک فی الوجوب نتمسک بحدیث« الرفع فی ما لایعلمون» و نستفید البرائة منه.

اشکالی که بسیاری از بزرگان- با اعجاب از این تمسک - به ایشان کرده اند: حدیث رفع جزء اصول عملیه است و ما پیوسته در اصول فقه خوانده ایم که«الاصل دلیل حیث لا دلیل» اگر حجت و اماره در کار نباشد و حکم بالتعبد ثابت نشده باشد، نوبت به اصل عملی میرسد. در محل بحث، مفروض آنست که به رای مجتهد دوم، اعمال گذشته باطلست و وجوب قضا و اعاده ثابت لذا ما شک در وجوب نداریم چرا که قائل به طریقیت قول مجتهد و کاشفیت آن از واقع هستیم و بعد از فتوای به بطلان طریق قبلی و خطای در کشف،و دست یابی به حجت جدید، به این نتیجه میرسیم که حکم الهی از ابتدا بر بطلان تیمم با جبیره یا اماله هنگام روزه بوده است.

استاد حلی تقریبی به عنوان دفاع از آخوند مطرح میکند:احتمال داده میشود که اعمال گذشته چون بر اساس تمسک به حجت یعنی قول مجتهد بوده است، در وجوب قضا و اعاده شک بوجود آید،زیرا قدر متیقن از حجیت فتوای مجتهد جدید نسبت به اعمال آینده است و نسبت به اعمال گذشته و حکم به بطلان آنها، تمسک به این دلیل-یعنی مستند فتوای جدید- مشکوکست و عند الشک رفع ما لا یعلمون و اصل برائت جاری میشود.