< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

98/07/10

بسم الله الرحمن الرحیم

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ»

موضوع: کتاب طهارت، أحکام آب چاه.

آیا مجرد إتّصال آب متنجّس به آب عاصم موجب طهارت آن می شود یا این که در طهارت آن إمتزاج شرط است؟ آیا در تطهیر آب متنجّس لازم است آب عاصم دفتعاً روی آن ریخته شود؟ آیا در تطهیر آب متنجّس القا آب کر از بالا بر روی آن لازم است؟ اگر کوزه ای که در آن آب متنجّس است داخل آب کر شود آیا کوزه و آب داخل آن طاهر می شود یا خیر؟

بسیاری از قدماء در طهارت آب متنجّس متّصل به آب عاصم، إمتزاج را شرط دانسته اند عمده دلیلی که مرحوم أستاد خویی ره برای عدم اعتبار إمتزاج بدان تمسّک نموده تعلیل مذکور در صحیحه ابن بزیع است که فرمود «ماءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا يُفْسِدُهُ شَيْ‌ءٌ... لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً» مقتضای إطلاق در این صحیحه آن است که هر آب دارای ماده منفعل نمی شود خواه آب دارای ماده از نظر سطح مساوی با آب متنجّس باشد یا اعلی نسبت به آن خواه آب عاصم دفعتاً و با فشار داخل آب متنجّس شود یا تدریجی داخل آن شود خواه إمتزاج حاصل شود یا نشود در تمام این موارد آب متنجّس طاهر خواهد شد و قیاس منصوص العله است و سر این که بعد از زوال تغییر به مجرد إتّصال طاهر می شود همان وجود ماده است.

سیدنا الأستاد علاوه بر صحیحه مذکور، تمسّک به روایات ماء الحمّام نیز نموده است از جمله صحیحه هشام بن حکم، در این روایت فرض سؤال آن است که بول واقع در پشت بام از ناودان جاری شده و همزمان باران هم از ناودان دیگر جاری شده و به هم متّصل شده است حضرت در جواب حکم به طهارت آب متّصل به هم نموده است و همچنین به روایت هشام بن سالم نیز تمسّک شده است در این روایت سؤال شده از آب بارانی که از پشت بامی جاری شده که از مسیر کنیف یعنی توالت می گذرد حضرت حکم به طهارت آن آب نمودند مشروط به این که باران در حال بارش باشد از این دو رایت نیز إستفاده می شود که إتّصال به ماده کافی در طهارت آب متنجّس است.[1]

صحیحه هشام بن حکم: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فِي مِيزَابَيْنِ سَالا أَحَدُهُمَا بَوْلٌ وَ الْآخَرُ مَاءُ الْمَطَرِ فَاخْتَلَطَا فَأَصَابَ ثَوْبَ رَجُلٍ لَمْ يَضُرَّهُ ذَلِكَ. [2]

امام صادق در مورد دو ناودان متّصل به یک بام که از یکی آب باران و از دیگری بول جاری شده و سپس با هم مخلوط شده است، فرمودند چنآن چه این آب به لباس شخصی ملاقات کند موجب نجاست لباس نمی شود.

صحیحه هشام بن سالم: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا‌ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ السَّطْحِ يُبَالُ عَلَيْهِ فَتُصِيبُهُ السَّمَاءُ فَيَكِفُ فَيُصِيبُ الثَّوْبَ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا أَصَابَهُ مِنَ الْمَاءِ أَكْثَرُ مِنْهُ.[3]

هشام بن سالم از امام صادق سؤال كرد در مورد سطح بام متنجّس به بول که آب باران بر آن باريده شده است سپس از زير سقف آب قطره قطره چکیده و به لباس فرد اصابت کرده است، حكم این لباس چيست؟ حضرت فرمودند اشكالى ندارد «لباس محکوم به طهارت است» در صورتی که آب باران بر بول غلبه داشته باشد «به طوری که بول در آب مستهلک شده باشد».

اشکال أستاد أشرفی : اما إطلاق در صحیحه ابن بزیع در صورتی پذیرفته است که امام از جهت مزج نیز در مقام بیان باشد مفاد این صحیحه آن است که آب چاه چون دارای ماده است بعد از زوال اوصاف نجس طاهر شده و می توان از آن برای کارهای مشروط به طهارت إستفاده نمود لکن این روایت در مقام این نیست که این إتّصال ولو بدون مزج در هر آب دارای ماده، ای که حاصل شود موجب طهارت آن می شود پر واضح است که آب چاه متغیر به نجس بوسیله نزح از یک طرف و جوشش آب از چاه از طرف دیگر، قطعا با آب در حال جوشش مزج می شود در نتیجه فرض روایت در آب چاهی است که إمتزاج در آن حاصل می شود چرا که با کشیدن آب از چاه آب جدید وارد چاه شده و مزج محقّق می شود در نتیجه تحقّق مزج در آب چاه مفروغ عنه بوده است از این جهت نمی توان صرف إتّصال آب دارای ماده را در غیر مورد چاه با آب چاه قیاس نمود.

از همین قبیل است دو روایت دیگری که بدان تمسّک شده چرا که در این دو روایت نیز مزج مفروغ عنه است مرحوم آقا مصطفی خمینی ره نه تنها مزج بلکه استهلاک را در این دو روایت مفروض عنه دانسته است بنابراین از این سه روایت نمی توان عدم اعتبار مزج را در طهارت آب متنجّسی که داخل آب عاصم شده إستفاده نمود و به نظر ما إحتیاط در مسأله حصول إمتزاج است.

تنها یک چیز باقی می ماند و آن کلام مرحوم علّامه ره است که می فرماید اگر دو منبع کمتر از کر باشد و مجموع آن دو به قدر کر برسد و بین این دو بوسیله سوراخی متّصل به هم شود این آب عاصم بوده و با ملاقات نجس متنجّس نمی شود اگر چه إمتزاج به یکدیگر حاصل نشود اگر هم کلام علّامه ره را بپذیریم این کلام در این جهت نیست که آب متنجّس به مجرد ملاقات با آب عاصم طاهر می شود ولو این که إمتزاج حاصل نشود «بلکه بحث در آب طاهری است که متّصل به آب متنجّس شده است و شاید جهت آن إستصحاب طهارت باشد».

در هر حال در موردی که آب متنجّس متّصل به آب عاصم شده ولی إمتزاج حاصل نشده باشد در این صورت إجتناب از این

آب موافق با إحتیاط است آری اگر مخزن آب عاصم در قسمت بالا باشد و مخزن آب متنجّس در قسمت پایین قهرا موجب مزج هر دو آب شده و با مزج بازگشت آن به وحدت است و حکم به طهارت آن می شود ولی در صورتی که مزج حاصل نشود حکم به طهارت مشکل است.

المسألة الثالثه: لا فرق بين أنحاء الإتّصال في حصول التطهير، فيطهر بمجرده، و إن كان الكُر المطهّر مثلا أعلى و النجس أسفل. و على هذا فإذا ألقى الكُر لا يلزم نزول جميعه، فلو اتصل ثم انقطع كفى. نعم إذا كان الكُر الطاهر أسفل، و الماء النجس يجري عليه من فوق لا يطهر الفوقاني بهذا الإتّصال .[4]

ترجمه: بين اقسام إتّصال در حصول تطهير فرقى نيست پس طهارت حاصل مى‌شود به مجرد إتّصال اگر چه كُر مطهّر مثلًا در قسمت بالا باشد و آب متنجّس در قسمت پايين بنابراين هر گاه آب كُر القاء بر آب متنجّس شود، لازم نيست نزول جميع آب كُر، بلکه صرف إتّصال کر به آب متنجّس كافى در طهارت آن است بله! اگر آب كُر طاهر در قسمت پایین و آب متنجّس از بالا بر آن جارى شود، آب متنجّس در قسمت بالا با اين إتّصال طاهر نمى‌شود.

در این مسأله مرحوم سید ره می فرماید آب متنجّس به هر طریقی که متّصل به آب عاصم شود طاهر می شود اعم از این که در سطح مساوی باشد یا آب متنجّس در قسمت پایین باشد مرحوم سید ره یک مورد را استثنا نموده و آن موردی است که آب عاصم در قسمت پایین و آب متنجّس در قسمت بالا باشد در این صورت صرف إتّصال موجب طهارت آن نمی شود.

آیا در تطهیر آب متنجّس لازم است آب عاصم دفعتاً روی آن ریخته شود؟

مرحوم سبزواری از مرحوم محقّق ره نقل نموده که در طهارت آب متنجّس به استناد روایات لازم است که اولا آب عاصم دفعتاً وارد آن شود ثانیاً آب عاصم در قسمت بالا واقع شده باشدصاحب مدارک ره می فرماید ما چنین چیزی را در روایات پیدا نکردیم.

بیان أستاد أشرفی : شرط ورود آب عاصم به صورت دفعی با شرط إمتزاج سازگار است چرا که وقتی آب به صورت دفعی وارد متنجّس شود قهراً مزج نیز حاصل می شود ولی اگر مطلق إتّصال را کافی بدانیم چنین شرطی لازم نیست.

آیا در تطهیر آب متنجّس القای آب کر از بالا بر روی آن لازم است؟

معروف است که آب واقع در قسمت بالا دافع نجاست است ولی آب پایین چنین نیست ان السافل لا یتقوم بالعالی با این بیان

إتّصال آب متنجّس در قسمت بالا با آب عاصم در قسمت پایین عرفا کافی در دفع نجاست نخواهد بود مگر در صورتی است که آب عاصم در قسمت پایین با حالت تدافع و فواره وارد آب متنجّس در قسمت بالا شود در این صورت قطعا موجب طهارت آب قسمت بالا می شود.

المسألة الرابعه: الكوز المملوّ من الماء النجس إذا غمس في الحوض يطهر.[5]

سؤال: اگر کوزه ای که در آن آب متنجّس است داخل آب کر شود آیا طاهر می شود یا خیر؟

اگر إمتزاج معتبر باشد قهراً طاهر نمی شود زیرا آب داخل کوزه ای که مملو از آب است با آب کر معمولاً ممزوج نمی شود لکن اگر مجرد إتّصال را کافی در طهارت آب بدانیم طاهر می شود و خود کوزه نیز به تبع کوزه بلا اشکال طاهر می شود.

 


[1] . قال المحقّق الخویی ره: قد قدمنا في بحث تطهير الماء المتنجس بالمطر ان مقتضى عموم التعليل الوارد في صحيحة محمد بن إسماعيل بن بزيع كفاية الاتصال بمطلق العاصم، فإن خصوصية المادة ملغاة بمقتضى الفهم العرفي، كما ان مقتضى إطلاقها عدم اعتبار الامتزاج، و استدللنا على عدم اعتباره أيضا بإطلاق صحيحة هشام المتقدمة فراجع. و يمكن الاستدلال على كفاية الاتصال بمطلق العاصم أيضا بأخبار ماء الحمام حيث قوينا أخيرا عدم اختصاصها بمائه، و بنينا على شمولها لكل ماء متّصل بالماء المعتصم.
[4] العروة الوثقى (المحشى)، ج‌1، ص: 95.
[5] العروة الوثقى (المحشى)، ج‌1، ص: 95.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo