درس خارج فقه استاد اشرفی

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ»

موضوع: کتاب طهارت، احکام آب چاه.

آیا مجرد اتصال آب متنجّس به آب عاصم موجب طهارت آن است یا این که در طهارت آن امتزاج نیز شرط است؟

قال السید ره فی العروه: المسألة الثانیه: الماء الراكد النجس، كرّاً كان أو قليلًا، يطهر بالاتّصال بكرّ طاهر أو بالجاري أو النابع الغير الجاري و إن لم يحصل الامتزاج على الأقوى و كذا بنزول المطر.[1]

ترجمه: آب راكد نجس، خواه به قدر كر باشد يا كمتر از آن، هر گاه به آب كر طاهر متصل شود، يا به آب جارى يا به آب نابع غير جارى متصل شود بنابر اقوى طاهر خواهد شد اگر چه امتزاج حاصل نشود و همچنين است هر گاه باران بر آن ببارد.

مساله دومی که مرحوم سید ره در بحث ماء البئر مطرح می کند آن است که آب متنجس اگر به آب عاصمی مثل آب کر یا آب جاری یا آب چاه متصل شود به مجرد اتصال طاهر می شود در ضمن مباحث قبل گذشت که طهارت آب متغیّر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس، متوقف بر زوال تغیّر و اتصال آن به منبع طاهر است و اگر چیزی به عینه نجس باشد طهارت آن بوسیله استهلاک در آب عاصم است.

بحث امروز ما در آب متغیر به اوصاف نجس نیست بلکه بحث در کیفیت تطهیر آب متنجس است سوال این است که اگر مثلاً کسی دست نجس خود را داخل سطل آبی کند تطهیر آب متنجس به چه صورت حاصل می شود؟ مرحوم سید ره می فرماید تطهیر آن به مجرد اتصال به آب عاصم حاصل می شود اگر چه مزج محقق نشود در مقابل برخی از بزرگان در طهارت آن مزج و بلکه برخی استهلاک در آب عاصم را معتبر دانسته اند.

وجه اول: علت طهارت آب متنجس هنگام اتصال به آب عاصم، تحقق وحدت است و این امر بعد از امتزاج حاصل می شود یعنی باید آب در نظر عرف متّحد باشد تا حکم بعضی را به بعض دیگر سرایت دهیم و اتّحاد آب وقتی محقق می شود که امتزاج حاصل شود چرا که آب واحد بالاجماع دارای دو حکم نیست یعنی نمی شود که بخشی از آب واحد، طاهر و بخشی دیگر از آن متنجّس باشد حال یا باید حکم به نجاست مجموع آب کنیم و یا حکم به طهارت مجموع آب و اما حکم به نجاست مجموع آب با فرض این که آب دیگر عاصم است ممکن نیست لا محاله هر دو آب لا اقل به مقتضای اصاله الطهاره طاهر خواهد شد علاوه بر این که روایات متعدد دلالت دارد بر این که آب عاصم با ملاقات نجس متنجّس نمی شود مگر با تغییر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس «اذا بلغ الما قدر کر لم ینجسه شیء» در نتیجه باید وحدت حاصل شود تا حکم به طهارت آن کنیم و از طرفی وحدت هم بدون امتزاج حاصل نمی شود و چون نزح آب از چاه تدریجی و به همراه جوشش آب از زمین است مزج حاصل می شود و از این جهت حکم به طهارت آن شده است

ان قلت: اگر فرض شود که آبی دقیقاً به مقدار کر باشد و مایع مضاف نجس یا نجاستی مثل بول یا خون، در این مقدار آب کر ریخته شود، چون مستهلک شدن نجس در مجموع آب کر علی القاعده نیاز به صرف زمان دارد و فوراً تمام اجزاء مضافِ متنجّس،در آن مستهلک نمی شود این مقدار آب کر در اطراف نجس که مضاف شده، متنجّس است طبعاً باقی مانده آب قلیل بوده و به جهت اتصال با این آب متغیر متنجّس می شود.

در نتیجه در لحظه أوّل که شیء نجس با مقدار کمی از آب کر ملاقات کرده و هنوز در مجموع آن مستهلک نشده، این مقدار از آب کر تبدیل به مایع مضاف متنجّس می شود و باقیمانده آب هم با کسر این مقدار از آب که حالت مضاف دارد، کمتر از کر بوده و مطهر مایع مضاف نخواهد شد بلکه خود آن مقدار نیز متنجّس می شود، به عبارت دیگر بخشی از آب کر در اطراف مضاف متنجّس که هنوز نجس در آن مستهلک نشده و متغیر به اوصاف نجس شده این بخش که قطعاً متنجّس است و بخش دیگر آن هم چون کمتر از کر است نمی تواند مطهر مایع مضاف باشد در نتیجه مجموع آب متنجّس خواهد شد از این مطلب استفاده می شود که مزج در طهارت آب متنجس لازم و معتبر است و الا در این مورد نیز حکم به طهارت می شد.

قلت: روایات متعدد دلالت دارد بر عدم انفعال آب عاصم این روایات اطلاق دارد و در آن ذکری از مزج نشده است بلکه طهارت آب چاه تعلیل شده به اتصال به ماده و طهارت در آب حوضچه های حمام نیز تعلیل شده به اتصال به منبع و مجرد بارش

باران بر شیء متنجس موجب برای طهارت آن ذکر شده است و در هیچ یک از این موارد حرفی از مزج نشده است.

بیان استاد اشرفی: مورد این روایات در جایی است که قطعاً مزج حاصل شده باشد و از این جهت ذکری از اعتبار مزج نشده است اما در آب باران چون از بالا و به تدریج بر روی شیء متنحس می بارد قطعاً مزج محقق می شود و همچنین آب جاری به جهت جریان در آن آب متنجس در آن مستهلک می شود و همچنین آب حمام چرا که خزینه در بالا واقع شده و به این جهت که با فشار داخل حوضچه ها می شود مزج لا محاله حاصل می شود در نتیجه اطلاق در این موارد را نمی توان به عنوان نقض ذکر نمود.

مرحوم استاد شیخ حسین حلی ره در مقام جواب می فرماید اگر بشکه بزرگی از آب که در آن به قدر دو کر آب است متصل به آب متنجسِ هم سطح با آن شود در اینجا به مجرد اتصال مزج تمام سطوح بین این دو آب حاصل نمی شود مگر این که بوسیله ای مثل چوب آن را مخلوط کرده و هم بزنیم و لازمه لزوم مزج آن است که چنین آبی طاهر نباشد مگر بوسیله این که تمام سطوح آب با هم ملاقات کند که چنین امری فوراً و بدون وسیله محقق نمی شود در نتیجه اگر مراد از مزج، مزج همه سطوح آب باشد که این امر حاصل نمی شود مگر این که بواسطه چوبی مخلوط شود و اگر مراد مزج بخشی از آب باشد این امر بدون استهلاک در مجموع آب نیز حاصل می شود از این امر فهمیده می شود که مزج در تطهیر متنجس شرط نیست.

بیان استاد خویی ره در مسأله: روایات در این جهت اطلاق داشته و حرفی از اعتبار مزج در طهارت آب متنجس ذکر نشده است از جمله این روایات: «كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَرَاهُ مَاءُ الْمَطَرِ فَقَدْ طَهُرَ»[2] «مَاءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا يُفْسِدُهُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا أَنْ يَتَغَيَّرَ رِيحُهُ أَوْ طَعْمُهُ فَيُنْزَحُ حَتَّى يَذْهَبَ الرِّيحُ وَ يَطِيبَ طَعْمُهُ لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً».[3]

مرحوم صدر ره در اشکال از اعتبار مزج می فرماید: اگر مزج و استهلاک معتبر در طهارت آب چاه متنجس باشد چنین امری هیچ وقت در آب چاه محقق نمی شود و آب چاه با وقوع نجس در آن طاهر نمی شود زیرا با وقوع نجاست در آب چاه اگر چه آب چاه را بکشند مزج آب متنجس در آب چاه حاصل نمی شود بلکه قضیه به عکس است چرا که آب جدیدی که از آب چاه می جوشد مستهلک در آب متنجس در چاه می شود نه این که آب متنجس در آب در حال جوشش مزج شود و این در حالی است که در روایات حکم به طهارت آب چاه بوسیله نزح شده است.

بیان استاد اشرفی: از مجموع ادله می توان استفاده نمود که مدار در طهارت آب چاه متنجس اتصال آن به آب عاصم است و این امر تعبدی است و نمی توان با علم روز طهارت آن را ثابت کرد به این صورت که به مجرد اتصال آب متنجس به آب عاصم تمام آثار و خواص آب متنجس واقعاً از بین می رود لکن تعبدا به مجرد اتصال آب متنجس به آب دارای ماده می توان حکم نمود که تمام آثار و خواص آب متنجس از بین می رود اگر چه ذوق عرفی همراه با آن نباشد. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.