درس خارج فقه استاد اشرفی

خلاصه مطالب گذشته: در جواز لعن فی الجمله سخن گفتیم. و در قرآن کریم در آیات متعددی گروهی از افراد مورد لعن خداوند متعال واقع شده اند. بحث در جواز سب مستضعفین از تابعین غاصبین خلافت می باشد.

روایات دال بر کفر ردکنندگان ائمه اثنی عشر: مرحوم صاحب وسائل ره در کتاب حدود و تعزیرات ، در باب دهم از ابواب حد المرتدّ، روایات متعددی ،بیش از پنجاه روایت، ذکر نموده است که بسیاری از روایات این باب دلالت دارد بر این که هر کس امامت و ولایت أئمه إثنی عشر علیهم السلام و بلکه حتی امامت یکی از آنان را نپذیرد و یا معتقد نباشد و یا نشناسد و یا از آنان پیروی نکند و یا آنان را دشمن بدارد در تمام این موارد فرد محکوم به کفر است.

و این که مرحوم استاد محقّق خویی ره قائل به جواز غیبت نسبت به مخالفین شده است مستند این بزرگوار، کفر مخالفین است که مستفاد از همین روایات است و در بین روایات مذکور روایات صِحاح نیز وجود دارد و به حدّی روایات در این خصوص زیاد است که قابل تشکیک نیست اگر چه ممکن است برخی از فرقه های اهل سنت دوستدار و ارادتمند اهل بیت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله هم باشند. چرا که به نص قرآن ﴿قُل لٰا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبىٰ﴾[1] خداوند متعال، اجر رسالت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را محبّت به اهل بیت او قرار داده است.

ولی همه اهل سنّت -اعم از کسانی که دوستدار اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله هستند و یا کسانی که بی تفاوت بوده و بهره ای نسبت به محبت خاندان پیغمبر ندارند و یا کسانی که ناصبی بوده و عداوت با اهل بیت علیهم السلام دارند- همگی آنان در این امر شریکند که منکر امامت و وجوب پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به عنوان امام مفترض الطاعه هستند. و این در حالی است که خداوند متعال محبت آنان را به جهت تبعیّت از آنان فرض نموده است ﴿قُلْ مٰا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلّٰا مَنْ شٰاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلىٰ رَبِّهِ سَبِيلًا﴾[2] و چنان که قبلاً گفتیم اعتقاد به امامت جزء اصول مسلم دین بوده و اطاعت از امام معصوم در امتداد اطاعة النبی صلی الله علیه و آله و اطاعة الله تعالی است و انکار و مخالفت امام معصوم انکار و مخالفت با پیغمبر صلی الله علیه و آله است و همچنان که منکر پیغمبر کافر است منکر امام معصوم نیز کافر است، از طرفی گفتیم یکی از اصول مسلم، جواز لعن و سب و شتم و غیبت کافر است، چرا که او حرمتی ندارند.

و مراد از منکر امامت که در روایات اطلاق کافر بر او شده است منکر لزوم محّبت و یا منکر وثاقت آنان به عنوان راوی نیست چرا که بسیاری از سنی ها أئمه إثنی عشر علیهم السلام را دوست داشته و به عنوان فرد عادی و راوی ثقه قبول دارند، بلکه مراد از منکر امامت کسی است که آنان را به عنوان امام مفترض الطاعه قبول نداشته و به تبع آن از آنان پیروی نمیکند و قطعاً تمام فرقه های اهل سنت پیرو أئمه إثنی عشر علیهم السلام به عنوان امامان مفترض الطاعه نیستند.

در هر صورت اطلاق کافر به مخالفین یا از جهت این است که منکر امامت آنان هستند و یا از جهت اعتقادات فاسدی است که دارند همچون جبر و تفویض و اعتقاد به تشبیه، جسمیّت و تجسّم خداوند، که در روایات به کسانی که اینچنین اعتقادات فاسدی دارند و یا منکر امامت یکی از امامان معصوم علیهم السلام هستند اطلاق کافر شده است، و اما برخی از روایاتی که

صاحب وسائل ره در کتاب حدود و تعذیرات در باب دهم از ابواب حد المرتدّ ذکر فرموده است:

1-حدیث دوم این باب؛ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَعَلِيٌّ ابْنُهُ فِي حَجْرِهِ وَ هُوَ يُقَبِّلُهُ وَ يَمَصُّ لِسَانَهُ وَ يَضَعُهُ عَلَى عَاتِقِهِ وَ يَضُمُّهُ إِلَيْهِ وَ يَقُولُ بِأَبِي أَنْتَ مَا أَطْيَبَ رِيحَكَ وَ أَطْهَرَ خُلُقَكَ وَ أَبْيَنَ فَضْلَكَ إِلَى أَنْ قَالَ قُلْتُ هُوَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِكَ قَالَ نَعَمْ مَنْ أَطَاعَهُ رَشَدَ وَ مَنْ عَصَاهُ كَفَرَ.[3]

2-حدیث چهارم باب؛ عَنْ تَمِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ يَزِيدَ بْنِ عُمَرَ الشَّامِيِّ عَنِ الرِّضَا فِي قَالَ: مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ أَفْعَالَنَا ثُمَّ يُعَذِّبُنَا عَلَيْهَا فَقَدْ قَالَ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ فَوَّضَ أَمْرَ الْخَلْقِ وَ الرِّزْقِ إِلَى حُجَجِهِ فَقَدْ قَالَ بِالتَّفْوِيضِ وَ الْقَائِلُ بِالْجَبْرِ كَافِرٌ وَ الْقَائِلُ بِالتَّفْوِيضِ مُشْرِكٌ.

توضیح استاد اشرفی دامت برکاته: روایت صریحاً دلالت دارد که قائل به جبر و تفویض کافر و مشرک است و معمولاً اهل تسنّن از این دو دسته خارج نیستند. برخی از آنان قائل به تفویض و برخی دیگر که اکثر آنان باشند قائل به جبر هستند.

3-روایت پنجم این باب، صحیحه حسین بن خالد؛ وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ‌ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الرِّضَا فِي حَدِيثٍ قَالَ: مَنْ قَالَ بِالتَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ فَهُوَ كَافِرٌ مُشْرِكٌ وَ نَحْنُ مِنْهُ بُرَآءُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.

4-حدیث هشتم باب دهم، صحیحه ابی مالک؛ فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْجُهَنِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَ لَا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ مَنِ ادَّعَى إِمَاماً لَيْسَتْ إِمَامَتُهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً إِمَامَتُهُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ لَهُمَا فِي الْإِسْلَامِ نَصِيباً.

بیان: با این همه سفارشات مکرّر پبغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد خلافت و امامت امیرالمؤمنین علیه اسلام در سفر و در حضر، و در موقعیت های مختلف و جریان واضح و مسلم غدیر اگر کسی این روایات به او رسیده باشد و گمان کند که آن دو با غصب خلافت، و بدعت هایی که گذاشتند، بهره ای از اسلام داشته اند در عذاب اخروی با آنان شریک است، مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر[4] از 360 نفر از علماء قرن دوم تا چهارم و از 110 نفر از صحابه و84 تن از تابعین حدیث غدیر را آن هم از منابع اهل سنت نقل نموده است. و هیچ جای عذر و انکار برای احدی نگذاشته است.

5-روایت دهم این باب؛ وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِيِّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ عَنْ مُحَمَّدِ

بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: النَّاسُ فِي الْقَدَرِ عَلَى ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ رَجُلٍ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ أَجْبَرَ النَّاسَ عَلَى الْمَعَاصِي فَهَذَا قَدْظَلَّمَ اللَّهَ فِي حُكْمِهِ فَهُوَ كَافِرٌوَ رَجُلٍ يَزْعُمُ أَنَّ الْأَمْرَ مُفَوَّضٌ إِلَيْهِمْ فَهَذَا قَدْوَهَّنَ اللَّهَ فِي سُلْطَانِهِ فَهُوَ كَافِرٌ.

6-روایت یازدهم باب؛ فِي عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ ذَرِيحٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: مِنَّا الْإِمَامُ الْمَفْرُوضُ طَاعَتُهُ مَنْ جَحَدَهُ مَاتَ يَهُودِيّاً أَوْ نَصْرَانِيّاً الحدیث.

7-حدیث سیزدهم باب دهم؛ وَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِيّاً عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ لَيْسَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُمْ عَلَمٌ غَيْرُهُ فَمَنْ تَبِعَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ جَحَدَهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ شَكَّ فِيهِ كَانَ مُشْرِكاً.

8-روایت هجدهم باب، صحیحه مروان؛ وَ فِي كِتَابِ إِكْمَالِ الدِّينِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْإِمَامُ عَلَمٌ فِيمَا بَيْنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ فَمَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً.

9-روایت بیست و یکم این باب؛ فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ قَالَ حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ ﴿وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتٰابِ إِلّٰا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ﴾ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا يَرُدُّ أَحَدٌ عَلَى عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مَا جَاءَ بِهِ فِيهِ إِلَّا كَانَ كَافِراً وَ لَا يَرُدُّ عَلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام أَحَدٌ مَا قَالَ فِيهِ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله إِلَّا كَافِرٌ.

10-حدیث بیست و پنجم این باب، صحیحه صفوان الجمال؛ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍعَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتِ الْوَلَايَةُ لِعَلِيٍّ قَامَ رَجُلٌ مِنْ جَانِبِ النَّاسِ فَقَالَ لَقَدْ عَقَدَ هَذَا الرَّسُولُ لِهَذَا الرَّجُلِ عُقْدَةً لَا يَحُلُّهَا إِلَّا كَافِرٌ إِلَى أَنْ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ هَذَا جَبْرَئِيلُ علیه السلام.

11-روایت بیست و هفتم این باب؛ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخَزَّازُ فِي الْكِفَايَةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ بَابَوَيْهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَعْفَرِبْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْأَئِمَّةُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ إِلَى أَنْ قَالَ الْمُقِرُّ بِهِمْ مُؤْمِنٌ وَ الْمُنْكِرُ لَهُمْ كَافِرٌ.

12-روایت بیست و نهم این باب؛ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ التَّلَّعُكْبَرِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعْدٍعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِبْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ خَالِدِ بْنِ مُفَلَّسٍ عَنْ نُعَيْمِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ كَمِ الْأَئِمَّةُ بَعْدَكَ؟ قَالَ ثَمَانِيَةٌ لِأَنَّ الْأَئِمَّةَ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اثْنَا عَشَرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا وَ رَدَّنَا أَوْ رَدَّ وَاحِداً مِنَّا فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَّهِ وَ بِآيَاتِهِ.

13-روایت سی ام این باب؛ عَنِ التَّلَّعُكْبَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنِ الصَّادِقِ فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله لَمْ يَرَ الرَّبَّ عَلَى مُشَاهَدَةِ الْعِيَانِ فَمَنْ عَنَى بِالرُّؤْيَةِ رُؤْيَةَ الْقَلْبِ فَهُوَ مُصِيبٌ وَ مَنْ عَنَى بِهَا رُؤْيَةَ الْبَصَرِ فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَّهِ وَ بِآيَاتِهِ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ شَبَّهَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ فَقَدْ كَفَرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ مَنْ شَبَّهَهُ بِخَلْقِهِ فَقَدِ اتَّخَذَ مَعَهُ شَرِيكاً.

14-روایت چهل و دوم این باب؛ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: مَنْ طَعَنَ فِي دِينِكُمْ هَذَا فَقَدْ كَفَرَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى ﴿وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقٰاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ﴾.

15-حدیث چهل و هفتم این باب؛ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْفُضَيْلِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَنْ مَاتَ وَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً؟ قَالَ نَعَمْ. قُلْتُ جَاهِلِيَّةً جَهْلَاءَ أَوْ جَاهِلِيَّةً لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ قَالَ جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَ ضَلَالٍ.

16-حدیث چهل و نهم این باب؛ وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیهما السلام يَقُولُ إِنَّ عَلِيّاً بَابٌ فَتَحَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً (وَ مَنْ لَمْ يَدْخُلْ فِيهِ وَ لَمْ يَخْرُجْ مِنْهُ كَانَ فِي الطَّبَقَةِ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِيهِمُ الْمَشِيئَةُ).

بیان: این گروه مستضعف اگر چه در واقع کافرند ولی عذاب آنان منوط به مشیت الهی است و نه به طور قطع میتوان آنان را در زمره کسانی دانست که مسلماً اهل بهشتند و نه جزء کسانی که مسلماً اهل عذاب هستند.

17-روایت پنجاه و چهارم از باب دهم از ابواب حد المرتد؛ وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ محمد بن حكيم و حماد عن أبي مسروق قال سألني أبو عبد الله عن أهل البصرة فقال لي ما هم؟ قلت مرجئة و قدرية و حرورية فقال لعن الله تلك الملل الكافرة المشركة التي لا تعبد الله على شي‌ء.[5]

مفاد روایات: این روایات صریحاً دلالت بر کفر مخالفین دارند و منطبق بر مستضعفین آنان نیز میباشد چرا که همگی در انکار امامت امامان معصوم علیهم السلام مشترکند. روایات واضح است در این که اگر کسی منکر امامت و وجوب اطاعت یکی از امامان معصوم علیهم السلام باشد کافر محسوب میشود. و منافاتی ندارد که به جهت تسهیل امر شیعیان که در ارتباط و رفت و آمد با آنها بوده و هستند، ازدواج با آنان جائز بوده باشد و حکم به طهارت آنان و یا جواز اکل ذبیحه آنان شده باشد، به تعبیر دیگر منافاتی نیست بین کفر باطنی و واقعی آنان به جهت انکار ولایت که اساس دین است و در عین حال حکم به طهارت ظاهری آنان شود به جهت تسهیل در امر شیعیان. شاهد بر کفر واقعی و باطنی مستضعفین از منکرین امامت علاوه بر اطلاق روایات مذکور، روایت زراره[6] است: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى، عَنْ يُونُسَ، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ زُرَارَةَ: عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه‌السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: مَا تَقُولُ فِي مُنَاكَحَةِ النَّاسِ؛ فَإِنِّي قَدْ بَلَغْتُ مَا تَرَاهُ وَ مَا تَزَوَّجْتُ قَطُّ؟ فَقَالَ: وَ مَا يَمْنَعُكَ مِنْ ذلِكَ؟ فَقُلْتُ: مَا يَمْنَعُنِي إِلاَّ أَنَّنِي أَخْشى أَنْ لَاتَحِلَّ لِي مُنَاكَحَتُهُمْ، فَمَا تَأْمُرُنِي؟ فَقَالَ: فَكَيْفَ تَصْنَعُ وَأَنْتَ شَابٌّ؟ أَتَصْبِرُ؟ قُلْتُ: أَتَّخِذُ الْجَوَارِيَ، قَالَ: فَهَاتِ الْآنَ، فَبِمَا تَسْتَحِلُّ الْجَوَارِيَ؟ قُلْتُ: إِنَّ الْأَمَةَ لَيْسَتْ بِمَنْزِلَةِ الْحُرَّةِ، إِنْ‌ رَابَتْنِي بِشَيْ‌ءٍ بِعْتُهَا وَاعْتَزَلْتُهَا، قَالَ: فَحَدِّثْنِي بِمَا اسْتَحْلَلْتَهَا؟ قَالَ: فَلَمْ يَكُنْ عِنْدِي جَوَابٌ. فَقُلْتُ لَهُ: فَمَا تَرى أَتَزَوَّجُ؟ فَقَالَ: مَا أُبَالِي أَنْ تَفْعَلَ قُلْتُ: أَرَأَيْتَ قَوْلَكَ: مَا أُبَالِي أَنْ تَفْعَلَ، فَإِنَّ ذلِكَ عَلى جِهَتَيْنِ تَقُولُ: لَسْتُ أُبَالِي أَنْ تَأْثَمَ مِنْ غَيْرِ أَنْ آمُرَكَ، فَمَا تَأْمُرُنِي أَفْعَلُ ذلِكَ بِأَمْرِكَ؟ فَقَالَ لِي: قَدْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تَزَوَّجَ، وَ قَدْ كَانَ مِنْ أَمْرِ امْرَأَةِ نُوحٍ وَ امْرَأَةِ لُوطٍ مَا قَدْ كَانَ، إِنَّهُمَا قَدْ ﴿كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ﴾.[7] قُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لَيْسَ فِي ذلِكَ بِمَنْزِلَتِي، إِنَّمَا هِيَ تَحْتَ يَدِهِ، وَهِيَ مُقِرَّةٌ بِحُكْمِهِ، مُقِرَّةٌ بِدِينِهِ، قَالَ: فَقَالَ لِي: مَا تَرى مِنَ الْخِيَانَةِ فِي قَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ: ﴿فَخانَتاهُما﴾؟ مَا يَعْنِي بِذلِكَ إِلاَّ الْفَاحِشَةَ، وَ قَدْ زَوَّجَ رَسُولُ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فُلَاناً. قَالَ: قُلْتُ: أَصْلَحَكَ اللهُ، مَا تَأْمُرُنِي أَنْطَلِقُ فَأَتَزَوَّجُ بِأَمْرِكَ؟ فَقَالَ لِي: إِنْ كُنْتَ فَاعِلاً، فَعَلَيْكَ بِالْبَلْهَاءِ مِنَ النِّسَاءِ قُلْتُ: وَ مَا الْبَلْهَاءُ؟ قَالَ: ذَوَاتُ الْخُدُورِ، الْعَفَائِفُ. فَقُلْتُ: مَنْ هِيَ عَلى دِينِ سَالِمِ بْنِ أَبِي حَفْصَةَ؟ قَالَ: لَا فَقُلْتُ: مَنْ هِيَ عَلى دِينِ رَبِيعَةِ الرَّأْيِ؟ فَقَالَ: لَا، وَلكِنَّ الْعَوَاتِقَ اللَّوَاتِي لَايَنْصِبْنَ كُفْراً، وَلَايَعْرِفْنَ مَا تَعْرِفُونَ. قُلْتُ: وَهَلْ تَعْدُو أَنْ تَكُونَ مُؤْمِنَةً أَوْ كَافِرَةً؟ فَقَالَ: تَصُومُ وَتُصَلِّي وَتَتَّقِي اللهَ، وَ لَاتَدْرِي مَا أَمْرُكُمْ. فَقُلْتُ: قَدْ قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ: ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كافِرٌ وَ مِنْكُمْ مُؤْمِنٌ﴾[8] لَا وَاللهِ، لَايَكُونُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ لَيْسَ بِمُؤْمِنٍ وَ لَاكَافِرٍ. قَالَ: فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عليه‌السلام: قَوْلُ اللهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِكَ يَا زُرَارَةُ، أَرَأَيْتَ قَوْلَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ ﴿خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ﴾[9] فَلِمَا قَالَ :عَسى؟ فَقُلْتُ: مَا هُمْ إِلاَّ مُؤْمِنِينَ أَوْ كَافِرِينَ، قَالَ: فَقَالَ: مَا تَقُولُ فِي قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ ﴿إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ وَالْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً﴾[10] إِلَى الْإِيمَانِ؟ فَقُلْتُ: مَا هُمْ إِلاَّ مُؤْمِنِينَ أَوْ كَافِرِينَ، فَقَالَ: وَاللهِ ، مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَاكَافِرِينَ. ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيَّ، فَقَالَ: مَا تَقُولُ فِي أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ؟ فَقُلْتُ: مَا هُمْ إِلاَّ مُؤْمِنِينَ أَوْ كَافِرِينَ، إِنْ دَخَلُوا الْجَنَّةَ فَهُمْ مُؤْمِنُونَ، وَإِنْ دَخَلُوا النَّارَ فَهُمْ كَافِرُونَ. فَقَالَ: وَاللهِ، مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَاكَافِرِينَ، و َلَوْ كَانُوا مُؤْمِنِينَ لَدَخَلُوا الْجَنَّةَ كَمَا دَخَلَهَا الْمُؤْمِنُونَ، وَ لَوْ كَانُوا كَافِرِينَ لَدَخَلُوا النَّارَ كَمَا دَخَلَهَا الْكَافِرُونَ، وَ لكِنَّهُمْ قَوْمٌ قَدِاسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَيِّئَاتُهُمْ، فَقَصُرَتْ بِهِمُ الْأَعْمَالُ، وَ إِنَّهُمْ لَكَمَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ. فَقُلْتُ: أَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ هُمْ، أَمْ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؟ فَقَالَ: اتْرُكْهُمْ حَيْثُ تَرَكَهُمُ اللهُ. قُلْتُ: أَفَتُرْجِئُهُمْ؟ قَالَ: نَعَمْ، أُرْجِئُهُمْ كَمَا أَرْجَأَهُمُ اللهُ، إِنْ شَاءَ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ، وَ إِنْ شَاءَ سَاقَهُمْ إِلَى النَّارِ بِذُنُوبِهِمْ وَ لَمْ يَظْلِمْهُمْ. فَقُلْتُ: هَلْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ كَافِرٌ؟ قَالَ: لَا. قُلْتُ: فَهَلْ يَدْخُلُ النَّارَ إِلاَّ كَافِرٌ؟ قَالَ: فَقَالَ: لَا، إِلاَّ أَنْ يَشَاءَ اللهُ، يَا زُرَارَةُ إِنَّنِي أَقُولُ: مَا شَاءَ اللهُ، وَ أَنْتَ لَاتَقُولُ: مَا شَاءَاللهُ، أَمَا إِنَّكَ إِنْ كَبِرْتَ، رَجَعْتَ وَ تحَلَّلَتْ عَنْكَ عُقَدُكَ.

توضیح روایت زراره : و اما این که حضرت امام صادق در مورد مستضعفین، بعد از اصرار زراره مبنی بر اینکه مردم از دو حال خارج نیستند یا کافرند و یا مؤمن. فرمودند: وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَا كَافِرِينَ. از جهت این بوده که آنان احکام کافر را در خلود در آتش ندارند بلکه احکام ظاهری اسلام که در آن تسهیل برای شیعه بوده را دارا هستند یعنی طهارت، جواز نکاح و غیره شاهد بر این مطلب این است که بعد از جمله مذکور آمده است: وَ لَوْ كَانُوا مُؤْمِنِينَ لَدَخَلُوا الْجَنَّةَ كَمَا دَخَلَهَا الْمُؤْمِنُونَ وَلَوْ كَانُوا كَافِرِينَ لَدَخَلُوا النَّارَ كَمَا دَخَلَهَا الْكَافِرُونَ وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ قَدِاسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَيِّئَاتُهُمْ فَقَصُرَتْ بِهِمُ الْأَعْمَالُ. در هر صورت زراره که از جواز تزویج با مخالفین در صدر روایت سؤال نمود (فَمَا تَقُولُ فِي مُنَاكَحَةِ؟) حضرت سؤال فرمودند: فَكَيْفَ تَصْنَعُ وَ أَنْتَ شَابٌّ أَ تَصْبِرُ؟ سپس فرمودند: مَا أُبَالِي أَنْ تَفْعَلَ از این عبارت نیز استفاده میشود که حکم به جواز مناکحه با مخالفین از باب عسر و حرج و به جهت تسهیل در امر شیعیان بوده است نه این که آنان مع الوصفی که منکر امامت امامان مفترض الطاعه هستند، ایمان واقعی دارند، و سپس در ادامه که زراره اصرار دارد که مستضعفین از مخالفین را به مؤمن ملحق کند و نفی واسطه بین کفر و ایمان نماید (وَاللهِ، لَايَكُونُ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ لَيْسَ بِمُؤْمِنٍ وَ لَاكَافِرٍ). امام به کنایه از مسأله رد شده و تصرح به کفر آنان نمیفرمایند. يَا زُرَارَةُ أَ رَأَيْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ﴿خَلَطُوا عَمَلًا صٰالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً﴾ مَا تَقُولُ فِي قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ ﴿إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجٰالِ وَ النِّسٰاءِ وَ الْوِلْدٰانِ لٰا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لٰا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا﴾. در نهایت امام میفرمایند: وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ وَ لَا كَافِرِينَ. یعنی آنان چون مستضعف هستند، در عذاب اخروی نه داخل در مؤمنین هستند که اهل بهشتند و نه داخل در کفار معاندند که یقیناً اهل عذابند. و اما این که در روایات احکام کافر یعنی نجاست بدن و عدم جواز تزویج بر آنان جاری نیست به جهت تسهیل در امر شیعیان است. و همه این احکام ظاهری، منافاتی ندارد که آنان در باطن به جهت انکار امامت کفر واقعی داشته باشند.

جمع بین روایاتی که آنان را محکوم به اسلام نموده و روایاتی که محکوم به کفر دانسته است:

مراد روایاتی که مفادشان کفر عامه است، کفر باطنی آنان است به جهت انکار امامتِ ائمه إثنی عشر علیهم السلام. و همچنان که منکر نبی کافر است منکر امام نیز کافر است. ولی از طرفی چون نبوت را قبول کرده اند مصلحت اقتضاء داشت، حکم ظاهری اسلام در مورد آنان جاری شده و آنان را از مسلمانها خارج ندانند چرا که موجب اضمحلال و مغلوب شدن اسلام میگردید و از طرفی شیعیان که در اقلیت بودند در چشم دشمنان اسلام کم جلوه نموده و چه بسا به آنها حملات متعدد بیشتری میشد. و نیز از طرفی دیگر چون شیعیان با سنیّانی که عامه مردم بلاد بودند در یک محدوده زندگی مینمودند و در رفت و آمد و معامله با آنان بودند اگر حکم به نجاست و یا عدم حلیت ذبیحه آنان میشد موجب عسر و حرج بر شیعیان میگردید. لذا امامان معصوم علیهم السلام به جهت تسهیل در امر شیعیان احکام اسلام ظاهری را بر آنان جاری نمودند.

اقسام منکرین امامت:

الف: منکرین امامت از روی جحد و عناد؛ که به نظر ما آنچه از مجموع روایات استفاده میشود این است که اگر انکار منکر امامت از روی جحد و عناد باشد -مثل أمثال فخر رازی ها و بزرگان از اهل عامه که با وجود اینکه مطّلع بر حقانیت شیعه و لزوم اطاعت از امامان معصوم علیهم السلام هستند زیر بار حق نمی روند- قطعا محکوم به کفر میباشند.

ب: ناصبی ها؛ که بناء عداوت با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را داشته و به آنان فحش و ناسزا میگویند.

ج: اما مستضعفین از مخالفین؛ اگر آنان را داخل در ناصبی ها بدانیم چنان که مرحوم صاحب حدائق ره در بحث طهارت، به استناد بعضی از روایات ناصبی را تطبیق نموده به کسانی که محبّ اهل بیت علیهم السلام ولی دشمن شیعیان هستند. چه آن که معلوم است که سنی ها دشمن شیعه بوده و چشم دیدن شیعیان را ندارند و از این جهت کافر هستند. ولی به هر حال ما این کلام را قبول نداریم که احکام کافر مثل نجاست و غیره بر آنان جاری شود. اما اگر آنان را داخل در نواصب ندانیم کفر باطنی آنان به جهت انکار امامت نیز واضح است. و به تبع آن حکم به جواز غیبت و لعن شتم به آنان میشود.

عذاب اخروی مستضعفین: از جهت عقاب اخروی اگر آنان مستضعف باشند و داخل در ناصبی ها هم نباشند امرشان منوط به مشیت الهی است به مقتضای آیه شریفه: ﴿إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الْوِلْدَانِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلاً﴾.

احکام ظاهری آنها: در ظاهر محکوم به آثار اسلام هستند و ممکن است احکام ظاهری در مورد آنان (همچون طهارت بدن، جواز تشییع جنازه و عیادت مریض های آنان، حلیت ذبیحه و جواز نکاح) به یکی از این جهات بوده باشد: از جهت تسهیل امر شیعیان یا از جهت تقیه و محفوظ ماندن از شر آنها و یا به جهت امکان گرایش آنان به اسلام راستین، و این که بگوییم آنان احکام اسلام ظاهری را ندارند مخالف با سیره قطعیه معصومین علیهم السلام و اصحاب ائمه است ولی محکوم بودن آنان به احکام ظاهری دلیل بر عدم جواز سب و غیبت و لعن آنان نیست و مرحوم صاحب جواهر و همچنین مرحوم محقق خویی از آنجاییکه کفر باطنی آنها را ثابت میدانند، قائل شده اند که به طریق اولی غیبت و فحش و لعن آنان جائز است. و وجهی برای منع و حرمت غیبت و لعن آنان نیست. در هر صورت اسلام ظاهری آنان ربطی به کفر باطنی آنان ندارد کما این که امامان معصوم علیهم السلام در مورد شیعیان خمس را تحلیل نموده اند تا این که اولاد زنا نباشند این منافاتی ندارد که ضمناً ذمّه آنان نیز مشغول باشد. مرحوم امام خمینی قدس سره الشریف در این زمینه میفرمایند: [11]

و الإنصاف أنّ الناظر في الروايات لا ينبغي أن يرتاب في قصورها عن إثبات حرمة غيبتهم، بل لا ينبغي أن يرتاب في أنّ الظاهر من مجموعها اختصاصها بغيبة المؤمن الموالي لأئمّة الحقّ عليهم السلام. مضافا إلى أنّه لو سلّم إطلاق بعضها و غضّ النظر عن تحكيم الروايات الّتي في مقام التحديد عليها، فلا شبهة في عدم احترامهم بل هو من ضروريّ المذهب كما قال المحقّقون بل الناظر في الأخبار الكثيرة في الأبواب المتفرّقة لا يرتاب في جواز هتكهم و الوقيعة فيهم، بل الأئمّة المعصومون أكثروا في الطعن و اللعن عليهم و ذكر مساوئهم فعن أبي حمزة عن أبي جعفر عليهما السلام، قال: قلت له: إنّ بعض أصحابنا يفترون و يقذفون من خالفهم، فقال: الكفّ عنهم أجمل، ثم قال علیه السلام: يا أبا حمزة، إنّ الناس كلّهم أولاد بغاة ما خلا شيعتنا[12] و الظاهر منها جواز الافتراء و القذف عليهم لكن الكفّ أحسن وأجمل، لكنّه مشكل إلّافي بعض الأحيان،مع أنّ السيرة أيضا قائمة على غيبتهم.وللکلام تتمة والحمد لله.