< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

96/02/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : استهلال/ الرؤیة فی بلد آخر/ هل یشترط اتّحاد الافق فی ثبوت الهلال؟

بررسی روایات:

مرحوم استاد خویی ره برای عدم اعتبار اتّحاد افق تمسّک به روایات نموده اند:

1-صحیحه هشام بن حکم: بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام أَنَّهُ قَالَ: فِيمَنْ صَامَ تِسْعَةً وَ عِشْرِينَ قَالَ إِنْ كَانَتْ لَهُ بَيِّنَةٌ عَادِلَةٌ عَلَى أَهْلِ مِصْرٍ أَنَّهُمْ صَامُوا ثَلَاثِينَ عَلَى رُؤْيَةٍ قَضَى يَوْماً. [1]

ترجمه: راوی از امام علیه السلام سؤال نمود در مورد کسی که بیست و نه روز از ماه مبارک رمضان را روزه گرفته است حضرت فرمودند: اگر او را گواهان عادل باشد كه گواهى دهند بر اهل بلدى كه آنان سى روز تمام را بر اساس رؤیت هلال روزه داشته‌اند او نیز باید روزه یک روز را قضا نماید.

ظاهر دلیل، اطلاق دارد در این که رؤیت در یک بلد موجب إثبات در بلاد دیگر نیز می شود خواه بلد دیگر نزدیک باشد خواه دور، خواه بلدی که ماه در آن رؤیت شده در شمال آن بلد باشد یا در جنوب، در شرق و یا غرب آن بلد باشد در تمام این موارد برای مردم آن بلد نیز ماه ثابت بوده و وجوب قضاء دارد ، و این در حالی است که امام علیه السلام تفصیلی هم ندادند و سؤال هم ننمودند به این که آیا عرض جغرافیایی آن بلدِ رؤیت با بلد دیگر یکی بوده است یا نه؟ و آیا آن بلد رؤیت نزدیک و هم افق بلد دیگر بوده است یا نه؟ بلکه بطور مطلق فرمودند اگر آن ها بر اساس رؤیت روزه گرفته اند برای شما نیز قضاء روزه واجب است.

2- موثّقه عبد الرحمن: عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ هِلَالِ شَهْرِ رَمَضَانَ يُغَمُّ عَلَيْنَا فِي تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ لَا تَصُمْ إِلَّا أَنْ تَرَاهُ فَإِنْ شَهِدَ أَهْلُ بَلَدٍ آخَرَ فَاقْضِهِ. [2]

 

اشکال و مناقشه در تمسّک به اطلاق این دو روایت:

سوال در این دو روایت از وجود مانعی مثل ابر بوده که مانع رویت هلال شده است حال اگر ماه در افق است قطعاً و مانعی مثل ابر وجود داشته باشد مسلماً قضاء روزه واجب است زیرا رؤیت موضوعیّت ندارد و اعتبار رویت به جهت اثبات وجود ماه است در نتیجه اگر ماه در آسمان باشد و بواسطه ابر دیده نشود بلا اشکال روزه واجب است و ظاهراً مورد سوال بلد نزدیک بوده که سوال نموده که اگر هلال در یک بلد بواسطه ابر دیده نشد در این صورت آیا قضاء واجب است یا خیر؟ در نتیجه از جهت این که رویت در یک بلد( ولو این که هم افق نباشد)موجب اثبات هلال در تمام بلاد می شود در مقام بیان نمی باشد تا این که تمسک به اطلاق روایات کنیم..

به عبارت دیگر امام علیه السلام در مقام بیان این است که اگر عدم رؤیت به جهت ابر وگرد خاک باشد قضاءِ روزه واجب است و این روایت در مقام بیان این نیست که در بلدی که اصلا ماه در افق آن وجود ندارد هلال ثابت است اگر چه منشا برای عدم رویت عدم وجود ماه در افق بلد باشد.

3- صحیحه ابی بصیر: حَمَّادٍ عَنْ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْيَوْمِ الَّذِي يُقْضَى مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ لَا تَقْضِهِ إِلَّا أَنْ يُثْبِتَ شَاهِدَانِ عَدْلَانِ مِنْ جَمِيعِ أَهْلِ الصَّلَاةِ مَتَى كَانَ رَأْسُ الشَّهْرِ وَ قَالَ عَلَيْهِ السّلام لَا تَصُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ الَّذِي يُقْضَى إِلَّا أَنْ يَقْضِيَ أَهْلُ الْأَمْصَارِ فَإِنْ فَعَلُوا صُمْهُ.[3]

ترجمه: ابوبصير دربارۀ روزى از ماه رمضان كه بايد قضا شود، از امام صادق (علیه السلام ) سؤال نمود. امام علیه السلام فرمودند: قضا مكن، مگر آن كه دو شاهد عادل از همۀ اهل نماز شهادت دهند كه كدام روز، آغاز ماه بوده است. سپس در ادامه فرمودند: روزى را كه قضا شده، روزه مگير، مگر آن كه اهالى بلاد قضاى آن روز را به جا آورندکه اگر چنين كردند، تو نيز روزه بگير.

مفاد روایت:

دلالت و اطلاق روایت هم در جمله اول (إِلَّا أَنْ يُثْبِتَ شَاهِدَانِ عَدْلَانِ مِنْ جَمِيعِ أَهْلِ الصَّلَاةِ ) و هم در جمله دوم (إِلَّا أَنْ يَقْضِيَ أَهْلُ الْأَمْصَارِ) واضح است که فرمود اگر دو شاهد عادل از جمیع بلادی که اهل نماز هستند (اعم از بلاد قریبه و بعیده خواه هم افق باشند خواه در افق با شما اختلاف دارند..)شهادت دادند به این که آغاز ماه در

چه زمان بوده شما نیز باید قضاء نمایید.

اشکال در تمسک به این روایت:

در این روایت نیز مسالة شیعه و سنّی مطرح بوده است به این صورت که اگر در بلاد دیگر، اهل تسنّن شهادت در رویت هلال دادند شهادت آن ها اعتباری ندارد ولی اگر دو نفر از اهل ولایت شهادت دادند کلام آن ها پذیرفته است و باید روزه را قضاء نمایید و یا اگر رویتِ هلال بطوری شیوع پیدا کرد که اطمینان آور بود قضاء نمایید، در نتیجه این روایت در مقام بیان این نیست که رؤیت در یک بلد موجب اثبات هلال در بلاد دیگر می شود تا این که نتیجه بگیرید با رؤیت در یک بلد هلال برای تمام مردم زمین ثابت می شود ولو این که افقشان متفاوت از بلد رؤیت باشد بلکه در مقام بیان این است که شهادت اهل تسنّن اعتباری ندارد ولی شهادت اهل ولایت اعتبار دارد و در اصول ثابت شده که اگر مولی از یک حیث در مقام بیان باشد ولی از یک حیث دیگر در مقام بیان نباشد و یا شک کنیم در این که از این حیث در مقام بیان بوده است یا نه؟ نمی توانیم به اطلاق تمسک نماییم.

4- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ كَتَبَ إِلَيْهِ أَبُو عُمَرَ أَخْبِرْنِي يَا مَوْلَايَ إِنَّهُ رُبَّمَا أَشْكَلَ عَلَيْنَا هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَلَانَرَاهُ وَ نَرَى السَّمَاءَ لَيْسَتْ فِيهَا عِلَّةٌ وَ يُفْطِرُ النَّاسُ وَ نُفْطِرُ مَعَهُمْ وَ يَقُولُ قَوْمٌ مِنَ الْحُسَّابِ قِبَلَنَا إِنَّهُ يُرَى فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ بِعَيْنِهَا بِمِصْرَ وَ إِفْرِيقِيَةَ وَ الْأَنْدُلُسِ هَلْ يَجُوزُ يَا مَوْلَايَ مَا قَالَ الْحُسَّابُ فِي هَذَا الْبَابِ حَتَّى يَخْتَلِفَ الْفَرْضُ عَلَى أَهْلِ الْأَمْصَارِ فَيَكُونَ صَوْمُهُمْ خِلَافَ صَوْمِنَا وَ فِطْرُهُمْ خِلَافَ فِطْرِنَا فَوَقَّعَ لَا تَصُومَنَّ الشَّكَّ أَفْطِرْ لِرُؤْيَتِهِ وَ صُمْ لِرُؤْيَتِهِ.[4]

ترجمه روایت: ابو عمرو به امام جواد یا امام هادی (علیهما السلام) نامه ای را نوشت: مولايم! حكم اين مسئله را بيان فرمائید كه گاهى رؤیت هلال ماه رمضان براى ما مشكل مى‌شود و با آن كه آسمان صاف است و مانعى وجود ندارد، هلال را رؤيت نمى‌كنيم، مردم (عامه) افطار مى‌كنند، ما نيز با آنان افطار مى‌كنيم.گروهى از اهل حساب [منجّمان] نزد ما هستند و مى‌گويند هلال در همين شب در مصر و آفريقا و اندلس ديده مى‌شود. آيا سخن منجّمان در اين باره ممکن است که بر اساس آن، حكم بلاد مختلف، متفاوت ‌شود( و ماه برای مصر و آفریقا و اندلس ثابت باشد ولی برای ما ثابت نباشد و در نتیجه دو روز عید در دنیا باشد برای آن ها دریک زمان و برای ما در زمان دیگر) و روزۀ آنان خلاف روزۀ ما و فطر آنان خلاف فطر ما باشد؟ امام (علیه السلام) در پاسخ نوشتند: هرگز با شك، روزه مگير؛ با رؤيت، افطار كن و با رؤيت نیز روزه بگير.

کیفیت استدلال استاد خویی ره:

در این روایت سؤال در مورد این است که آیا می شود دو روز را عید قرار دهیم حضرت فرمودند ملاک در اثباتِ هلال در روزِ عید، رؤیت است و حضرت نفی نمودند از این که در آن طرف دیگر دنیا نیز عید باشد و دو عید در دنیا داشته باشیم در نتیجه یک روز بیشتر عید نمی باشد و ملاک واحد در تمام دنیا یکی قرار داده شده که آن هم باید بر اساس رؤیت می باشد و با اولین رویت هلال، ماه برای همه مردم ثابت می شود و حضرت کلام راوی را در تعدّد عید قبول ننمودند.

اشکال به استاد خویی ره:

امام علیه السلام در مقام بیان این نبوده که با رؤیت در یک بلد، ماه برای تمام مردم دنیا ثابت می شود گر چه از جهت افق متحّد با ما نبوده و یا از بلاد بعیده باشند بلکه امام علیه السلام در مقام بیان این بوده که ملاک رؤیت، هر بلد است و منجّمین قولشان پذیرفته نیست و هر بلدی که هلال ماه را رؤیت نمود ،ماه تنها برای او ثابت می باشد و این روایت عکس مطلب و استدلال شما را می فهماند.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo