< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

96/02/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : استهلال/ الرؤیة فی بلد آخر/ هل یشترط اتّحاد الافق فی ثبوت الهلال؟

مقدمه:

حرکت ماه و زمین و نسبت بین این دو در مقایسه با گردش به دور خورشید حرکتی بسیار دقیق و منظم است و بدون هیچ گونه تغییر و تخلّل در مسیر معیّن خود در حرکت می باشند ، و تا زمانی که در عالم وجود دارند این حرکت برقرار است و بر این اساس است که دانشمندان خسوف و کسوف را تا صدها و بلکه هزاران سال دیگر پیش بینی نموده و اعلان می کنند که مثلا در فلان ساعت از فلان روز در کدام نقطه از جهان کسوف و یا خسوف محقّق می شود و در کدام مکان تمام ماه یا تمام خورشید گرفته شده و در کدام مکان بخشی از آن دو گرفته می شود.

در مدت یک ماه، ماه یک دور کامل به دور زمین می چرخد که در این یک ماه نیز به دور خود هم یک دور کامل می چرخد حال طلوع و یا تولد ماه هنگامی است که ماه از حالت محاق خارج می شود(به کمترین درجه و یا اولین لحظه) و لو کمتر از هفت درجه باشد که در این صورت ماه قمری محقق شده است. و اما مبدأ ماه شرعی آن زمانی است که ماه از حالت محاق خارج شده و حداقل به هفت درجه برسد بطوری که توسط نور خورشید برای ما قابل رؤیت باشد که در این صورت مبدأ ماه شرعی برای موضوعات احکام شرعی می باشد.

در نتیجه تولد ماه قبل از رؤیت هلال حاصل می شود و بین این دو فرق است و ماه شرعی مِدارش رؤیت ماه است که فرمودند: صم للرویه و افطر للرویه و إثبات احکام شرعی منوط به رؤیت هلال است که مبدأ ماه شرعی می باشد نه طلوع هلال.

این رؤیت از نظر روایات و آیه شریفه قرآن منشأ برای احکام شرعی است که فرمود: من شهد منکم الشهر فلیصمه، صم للرویه و افطر للرویه و صحبت در این است که آیا رؤیت هلال در یک بلد نشانه رؤیت در تمام کره زمین است یا حداقل نشانه رؤیت هلال در نیم کره ای است که هلال ماه در آن بلد رؤیت شده است؟یا این که رؤیت هلال فقط برای همان بلدی که هلال ماه در آن رؤیت شده، ثابت می باشد که در این صورت رؤیت ماه در یک شهر فقط برای همان شهر و یا حداقل بلادی که هم افق با آن بلد است ثابت می باشد و اما بلادی که در نقطه شمال بلدی که ماه در آن رؤیت شده واقع شده و هم افق با بلد رویت نبوده هلال ماه ثابت نمی باشد و همچنین بلادی که در طول جغرافیایی آن بلدی واقع شده که ماه در آن رؤیت شده ، به جهت فاصله عرض جغرافیایی ماه ثابت نمی باشد؟

مرحوم خویی ره فرموده اند: در بین قدماء این مسأله اصلاً مطرح نبوده است و اولین کسی که بحث تقارب بلاد را در ثبوت ماه شرعی مطرح نموده شیخ طوسی ره در کتاب مبسوط و بعد از وی محقق اول ره بوده که فرموده اند هلال ماه بوسیله رؤیت فقط برای بلاد نزدیک بلد رؤیت ثابت است.

سید محمد حسین تهرانی، رساله مفصلی نوشته است در اشکال به محقق خوئی ره که قائل شده است: اگر در بلدی ماه رؤیت شود بر سایر بلادی که در شب متحد با آن بلد می باشند نیز اول ماه ثابت می باشد.

حال اگر مِدار رؤیت باشد و رؤیت موضوعیت در تحقق اول ماه داشته باشد چه بسا خیلی از نقاط شمالی از بلدی که ماه درآن رؤیت شده است در شب دوم و یا سوم هم ماه را رؤیت نکنند مثلا اگر ماه در مشهد دیده شود بلدی که در سمت شمال مشهد قرار گرفته است در شب دوم و سوم هم چه بسا هلال رؤیت نشود و بر اساس این قول (که رؤیت را برای هر بلد لازم دانسته و می گوید نفس رؤیت موضوعیت دارد) مشکلات متعدّدی حاصل می شود که با روح دعاها و روایات سازگار نیست و موجب تعدد شب قدر و عید قربان در بلاد متعدّد می شود در هر صورت استاد خوئی ره برای مدّعای خود استدلال به روایاتی نموده است که مورد بررسی واقع می شود:

    1. صحیحه هشام بن حکم: بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام أَنَّهُ قَالَ: فِيمَنْ صَامَ تِسْعَةً وَ عِشْرِينَ قَالَ إِنْ كَانَتْ لَهُ بَيِّنَةٌ عَادِلَةٌ عَلَى أَهْلِ مِصْرٍ أَنَّهُمْ صَامُوا ثَلَاثِينَ عَلَى رُؤْيَةٍ قَضَى يَوْماً.[1]

ترجمه: راوی از امام علیه السلام سؤال نمود در مورد کسی که بیست و نه روز از ماه مبارک رمضان را روزه گرفته است حضرت فرمودند: اگر او را گواهان عادل باشد كه گواهى دهند بر اهل بلدى كه آنان سى روزتمام را بر اساس رؤیت هلال روزه داشته‌اند او نیز باید روزه یک روز را قضا نماید.

دلالت روایت: ظاهر دلیل اطلاق دارد در این که رؤیت در یک بلد موجب إثبات در بلاد دیگر نیز می شود خواه بلد دیگر نزدیک باشد خواه دور، خواه بلدی که ماه در آن دیده شده در شمال آن بلد باشد یا در جنوب ، در شرق و یا غرب آن بلد باشد برای مردم آن بلد نیز ماه ثابت بوده و وجوب قضاء دارد ، و این در حالی است که امام علیه السلام تفصیلی هم ندادند و سؤال هم ننمودند به این که آیا عرض جغرافیایی آن بلدِ رؤیت با بلد دیگر یکی بوده است یا نه؟ و آیا آن بلد رؤیت نزدیک و هم افق بلد دیگر بوده است یا نه؟ و بلکه بطور مطلق فرمودند اگرآن ها براساس رؤیت روزه گرفته اند برای شما نیز قضاء روزه واجب است.

    2. صحیحه ابی بصیر:حَمَّادٍ عَنْ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَلَيْهِ السّلام أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْيَوْمِ الَّذِي يُقْضَى مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ عَلَيْهِ السّلام لَا تَقْضِهِ إِلَّا أَنْ يُثْبِتَ شَاهِدَانِ عَدْلَانِ مِنْ جَمِيعِ أَهْلِ الصَّلَاةِ مَتَى كَانَ رَأْسُ الشَّهْرِ وَ قَالَ لَا تَصُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ الَّذِي يُقْضَى إِلَّا أَنْ يَقْضِيَ أَهْلُ الْأَمْصَارِ فَإِنْ فَعَلُوا فَصُمْهُ. [2]

ترجمه: ابوبصير دربارۀ روزى از ماه رمضان كه بايد قضا شود، از امام صادق (علیه السلام) سؤال نمود. امام علیه السلام فرمودند: قضا مكن، مگر آن كه دو شاهد عادل از همۀ اهل نماز شهادت دهند كه كدام روز، آغاز ماه بوده است. سپس در ادامه فرمودند: روزى را كه قضا شده، روزه مگير، مگر آن كه اهالى بلاد قضاى آن روز را به جا آورند که اگر چنين كردند، تو نيز روزه بگير.

    3. وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام عَنْ هِلَالِ رَمَضَانَ يُغَمُّ عَلَيْنَا فِي تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ لَا تَصُمْهُ إِلَّا أَنْ تَرَاهُ فَإِنْ شَهِدَ أَهْلُ بَلَدٍ آخَرَ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ فَاقْضِهِ وَ إِذَا رَأَيْتَهُ مِنْ وَسَطِ النَّهَارِ فَأَتِمَّ صَوْمَهُ إِلَى اللَّيْلِ.[3]

ترجمه: اسحاق بن عمار می گوید از امام صادق (علیه السلام) در مورد هلال ماه رمضان كه در بيست و نهم ماه شعبان از ما پوشيده است، سؤال نمودم. حضرت فرمودند: روزه مگير مگر آن كه هلال را ببينى. پس اگر يكى از اهالى بلد ديگر شهادت داد كه آن ها ماه را ديده‌اند روزه اى را كه نگرفته اى قضا كن...

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo