< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

92/08/05

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: خمس معادن متعدّد

«نعم لو كان هناك معادن متعدّدة اعتبر في الخارج من كل منها بلوغ النصاب دون المجموع و إن كان الأحوط كفاية بلوغ المجموع خصوصا مع اتحاد جنس المخرج منها سيما مع تقاربها بل لا يخلو عن قوة مع الاتحاد و التقارب و كذا لا يعتبر إستمرار التكون و دوامه فلو كان معدن فيه مقدار ما يبلغ النصاب فأخرجه ثمَّ انقطع جرى عليه الحكم بعد صدق كونه معدنا.»[1]

آیا وحدت مکان معدن در بلوغ نصاب خمس شرطست یا نه؟ به نظر مرحوم سیّد ماتن ره ره، هر معدنی بطور جداگانه، موضوع وجوب خمس در صورت بلوغ نصاب است، چرا که روایات خمس معدن، دلالت ظهوری دارد که در صورت به حدّ نصاب رسیدن هر معدن به صورت جداگانه، خمس واجب می شود البتّه اگر فاصله معادن، به هم نزدیک باشد که إحتمال وحدت این معادن، وجود داشته باشد أحوط آن است که بلوغ نصاب معدن، در مجموع این معادن، محاسبه شود.

برخی به نقل از صاحب جواهر، وحدت مکانی معدن را شرط نمی دانند بلکه فقط بلوغ نصاب بیست دینار از جنس معدن را و لو از معادن متعدّد موجب خمس می دانند.

أستاد ره می فرمایند چنان که در تحلیل روایت بزنطی در جلسات گذشته بطور مبسوط گفتیم [2] موضوع خمس معدن، إخراج بیست دینار از معدنست و مقصود از إخراج معدن در روایت بزنطی، هر إخراجی به صورت جداگانه است چه آن که روایت فوق بر نهج قضایای حقیقیّه، وارد شده و حکم وجوب خمس در آن به تعدد افراد إخراج، إنحلال پیدا می کند. با انحلالی بودن حکم وجوب خمس در معادن،‌ وضعیت تعدد معادن نیز روشن می شود یعنی حکم وجوب خمس معدن در هر معدنی به صورت جداگانه جاری می شود با برداشت فوق از روایت بزنطی، ضمیمه کردن حاصل معادن به یکدیگر در بلوغ نصاب، وجهی ندارد نکته دیگر آن که تقارب و نزدیکی دو معدن، دلیلی بر احتساب بلوغ نصاب مجموع آن دو در وجوب خمس نخواهد داشت.

آری اگر دو معدن بقدری نزدیک باشد که عرفا معدن واحد به شمار آید مثل آن که دو چاه نفت، در نزدیکی هم واقع شده و هر دو متّصل به یک منبع زیر زمینی ‌باشد، در این صورت بر دو چاه، حکم معدن واحد جاری شده و در صورت بلوغ نصاب، إخراج خمس آن واجب است.

بیان أستاد اشرفی: خوب است که إبتدا یک ضابطه کلّی از روایات پیدا کنیم و سپس در موارد متعدّد

این ضابطه را پیاده کنیم تا از تناقض گویی در فروع مختلف این مسأله پرهیز کنیم إنصاف مطلب آن است که با دقّت در روایات خمس، دو مطلب ذیل به دست می‌آید:

خمس مالیاتی إسلامی است که برای إداره حکومت إسلامی، واجب شده کما این که زکات نیز برای تأمین نیازهای جامعه إسلامی و إداره کشور، مقرّر شده است «هریک با مصارف و موارد متعدّدی که دارد و بحث های مبسوط در مورد حکمت خمس و زکات را در ابتدای کتاب خمس و زکات، بیان کرده ایم» البتّه یکی از حکمتهای وجوب خمس در مقابل زکات، رعایت تکریم و إحترام سادات نیازمندست تا منبع درآمدی جداگانه از دیگر نیازمندان داشته باشند. به هر حال بین جعل خمس و زکات، ربطی وثیق وجود دارد که وحدت أحکام در مسائل مشابه را به دنبال خواهد داشت.

در مورد عبارت «غنمتم» در آيه شریفه﴿و اعلموا أنما غنمتم من شیئ...﴾ [3] نیز چندین بار گفتیم که «غنمتم» إختصاصی به غنائم دار الحرب ندارد و هر نفع و مالیتی که کسی به دست آورد، باید خمس آن را بپردازد. در مورد معدن،‌ نیز به صورت خاص، روایاتی دلالت دارد که در صورت مالکیّت شخص از معدن به مقدار نصاب، بایستی خمس آن را فوراً بپردازد.

با توجه به دو مقدّمه فوق،برخی از فروع این مسأله را دوباره مرور می‌کنیم:

    1. اگر دو جنس معدنی مثل طلا و نقره، از یک معدن استخراج شود و حاصل به بیست دینار برسد، از آن جا که صاحب معدن، مالک بیست دینار شده و انتفاع از معدن برده است، باید خمس آن را إخراج کند.

    2. اگر شخصی از مجموع چند معدن، استخراجی معادل بیست دینار، داشته باشد باز با توجه به مقدّمات فوق، چون نفع بیست دیناری در ملک شخصی او وارد شده است إخراج خمس آن واجب است.

بر مقدّمات فوق، نکته ذیل را می‌افزاییم: با مراجعه به روایات باب سوم از ابواب مایجب فیه الخمس،‌ به وضوح موضوع خمس به معادنبه صورت جمع تعلّق گرفته است نه معدن به صورت مفرد به این ترتیب إحتمال قوی وجود دارد که استخراج از معدن واحد یا جنس واحد از یک معدن، در صورت بلوغ نصاب، شرط وجوب خمس نیست بلکه در هریک از صورتهای فوق به مجرد این که نصاب معادن به بیست دینار برسد، إخراج خمس واجب خواهد بود و للکلام تتمة و الحمدلله.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo