< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

کتاب الزکاة

ویرایش دوم

90/09/27

بسم الله الرحمن الرحیم

 راه حل تنافی در حکم عاملین در بیان آیت الله حکیم وخوئی رحمهما الله
 جمع بین این دو از مشکلات است تخییر در قرارداد جعل و اجاره با عامل یا اعطای سهمی از زکات در پایان کار به صلاحدید حاکم شرع وامام معصوم ع-در (جواهر ج4ص338)نیز تصریح به تنافی نموده در مقام تعلیل گوید: زیرا از یک طرف فرموده اند اجرت وجعل برای عامل لازم است اگر این باشد ناگزیر عامل مالک او میشود وصدقه در او غلط است زیرا صدقه عبارت از مال مجانی است زیرا صدقات وزکوات در حقیقیت تملیک مجانی است کسب طلب کارنیست تا بگوییم ادا ،ادای طلب است در صورتی که اگر اجاره وجعاله باشد تملیک مجانی نیست بلکه به ازای عمل عامل است که حق اوست وملک اوست که به برکت عقد اجاره وعمل به جعاله مالک میشود نه این که تملیک مجانی وصدقه باشد بلکه گفته اند اگر زکات کم آمد بر والی است که اجرت اجیر وجعل عامل را از بیت المال تامین کند.
 ولی در روایت امام علیه السلام فرموده است ولم یعین له شیئا»این با مجانی بودن سازگار است ولی با جعاله واجاره ناسازگارست زیرا تعیین در هر دو شرط است .
 مرحوم حکیم ره این اشکال را در مستمسک مفصل تر تبیین کرده است :ملازماتی است که اعلام میکند مزید تنافی بین صدقه بودن واجرت داشتن را یکی از این ملازمات اینکه گفته اند اگر زکات تلف شد عامل مستحق شیئی نخواهد بود حال اگر اجیر یا عامل در جعاله باشد مزد وجعل ربطی به تلف وعدم تلف ندارد مثل این که حمالی از طرف حاکم اجیر شود تا به محلی آن را برساند وآن شیی بدون تفریط در مقصد تلف شود ...
 از طرف دیگر شرایطی در عمال اعتبار شده است از جمله گفته شده عامل باید مکلف و مومن و حر باشد بلکه گفته شده عامل باید عادل نیز باشد این شرایط در اجیر وعامل جعل هیچ معتبر نیست حتی گفته شده عامل نباید هاشمی باشد اگر جعاله است چه ربطی دارد به این که هاشمیین از این جعاله یا اجرت محروم باشند.از طرف دیگر ظاهر آیه دلالت دارد بر این که عامل سومین مورد صدقات است پس آنچه به او داده میشود صدقه است نه اجرت مال لذا در صحیحه حلبی شرایط جعاله واجاره را نفی می کند .سرانجام مرحوم حکیم ره میفرمایند که عامل همان شخصیت بزرگی است که امام علیه السلام به عنوان نایب خود به عنوان جبایت وتحصین زکات تعیین می کند ونقش او نقش ناظر ومدیرست که این طبقه معمولا امر ونهی می کنند امر ونهی هم اجرت ندارد مثل یک مدیری که در راس موسسه ای است به زیردستان دستور میدهد مثل حضرت یوسف که دستوراتی برای نگهداری گندم در هفت سال قحطی صادر میکرد ودیگران عمل اجرایی وخارجی راانجام میدادند این شرایط هم سازگاربا چنین منصبی است نه حمال هاو رفتگرها و....زیرا در آنها نه حریت مطرح است ونه ایمان ونه غیر این موارد پس عامل نماینده تام الاختیار معصوم است که این نماینده کما این که امیر علیه السلام فرمود باید شخص امین ونجیب و...باشد وبه قول جواهر این نمایندگی شاخه ای است از امامتی که لاینال عهدی الظالمین ونیابت از امام است در این امر خطیر وربطی به حمال واجاره دهنده انبارو...ندارد.پیامبرص به بنی عبد المطلب که تقاضای عاملیت زکات را کرده بودند،فرمود شان شما بالاتر است شفاعت را برای شما گذاشتم نه جمع آوری صدقات .(نقل بمضمون)
 از این نظریه دو جواب داده شده است یکی از طرف استاد خوئی ره که ایشان در مقام رفع تنافی میفرمایند:منافاتی در کارنیست اولا این که فرمودید صدقات مجانی است فیه نظر؛ زیرا زکات ضریبه هایی است که شارع برای اموال اغنیا معین کرده است واین هشت مورد مالک نیستند بلکه مورد مصرف زکات اند وفقرا به قبض مالک میشوند نه به دفع دافع بلکه به دقت همه این هشت مورد مواردی هستند که این ضریبه را برای آنها معین کرده است وتملیک مجانی اول الکلام است وشاهدی بر آن نیست بخصوص در اصطلاح عربی اگر حکمی بر وصفی معلق شد اشعار به علیت آن عنوان برای حکم دارد الصدقات للعامل یعنی الصدقة لاجل عمله پس مبدا اشتقاق که عمل است دخلی در ثبوت حق صدقه وزکات دارد وخداوند بخشی از صدقات برای کسانیست که در جمع آوری ونگهداری کوشش میکنند به خاطر عملشان بخشی از زکات را مستحق اند بنابر این مراحل عمل از جبایت وسعایت وجمع آوری و...همه این مراحل مرحله عمل است وحق دارند که بخشی از زکات را در مقابل عملشان بگیرند واین که در صحیحه حلبی فرموده لم یعین شیئا نهی نیست که حتما نباید تعیین کند چگونه است که اگر مقصود نهی از تعیین باشد لازمه اش آن است که جعاله واجاره باطل باشد در حالیکه همه فقها گفته اند که ممکن است عقد اجاره وجعاله با عامل بسته شود پس معنای صحیح حلبی آن است که : لازم نیست تعیین اجرت نه این که باید تعیین نشود اگر نهی بود استفاده صدقه بودن میشد اما صحیحه حلبی اثبات نهی نمیکند بلکه میگوید تعیین لازم نیست ومیگوید میشوداز زکات پرداخته شود بس به مقتضای آیه زکات در مقابل عمل است نه مجانی بودن ثانیا چون در قبال عمل است میتواند اجاره کند جعاله کند وامام میتواند به صورت اجرت المثل به عامل پس از عمل از زکات بپردازد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo