درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: قاعده لاضرر

مقـدمـه : یکی از قواعد فقهی لاضرر است. نباید از این قاعده در اصول بحث شود اما چون مطرح شد فاضل تونی فرموده شرط برائت اینست که موجب ضرر نشود بحث لا ضرر اینجا مطرح می‌شود.

روایات مربوط به لاضرر : برخی مانند فرزند علامه حلی مدعی شده روایات متواتر برای لاضرر و لا ضرار فی الاسلام داریم. که البته این خیلی بعید است چون اگر همه روایات اهل سنت و شیعیان را کنار هم بگذاریم باز به تواتر نمی‌رسد. نقل مکرر یک روایت در کتب متعدد، سبب تواتر نمی‌شود. برخی روایات را بررسی می‌نماییم؛

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع‌ كَانَ لِسَمُرَةَ بْنِ جُنْدَبٍ نَخْلَةٌ فِي حَائِطِ بَنِي فُلَانٍ فَكَانَ إِذَا جَاءَ إِلَى نَخْلَتِهِ يَنْظُرُ إِلَى شَيْ‌ءٍ مِنْ أَهْلِ الرَّجُلِ يَكْرَهُهُ‌ الرَّجُلُ‌ قَالَ فَذَهَبَ الرَّجُلُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص‌ فَشَكَاهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ سَمُرَةَ يَدْخُلُ عَلَيَّ بِغَيْرِ إِذْنِي فَلَوْ أَرْسَلْتَ إِلَيْهِ فَأَمَرْتَهُ أَنْ يَسْتَأْذِنَ حَتَّى تَأْخُذَ أَهْلِي حِذْرَهَا مِنْهُ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص فَدَعَاهُ فَقَالَ يَا سَمُرَةُ مَا شَأْنُ فُلَانٍ يَشْكُوكَ وَ يَقُولُ يَدْخُلُ بِغَيْرِ إِذْنِي فَتَرَى مِنْ أَهْلِهِ مَا يَكْرَهُ ذَلِكَ يَا سَمُرَةُ اسْتَأْذِنْ إِذَا أَنْتَ دَخَلْتَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- يَسُرُّكَ أَنْ يَكُونَ لَكَ عَذْقٌ فِي الْجَنَّةِ بِنَخْلَتِكَ قَالَ لَا قَالَ لَكَ ثَلَاثَةٌ قَالَ لَا قَالَ مَا أَرَاكَ يَا سَمُرَةُ إِلَّا مُضَارّاً اذْهَبْ يَا فُلَانُ فَاقْطَعْهَا وَ اضْرِبْ بِهَا وَجْهَهُ." [1]

امام فرمود: سمره بن جندب درخت نخلی در خانه کسی داشت. هر وقت هم می‌خواست به سراغ نخلش برود، به زن صاحبخانه چشم چرانی می‌کرد. صاحب خانه به پیامبر اکرم ص شگایت کرد و عرض کرد سمره بی اجازه وارد خانه من می‌شود اگر شما صلاح می‌دانید به او بگویید اجازه بگیرد تا همسر من حجاب کند. پیامبر اکرم ص او را خواست و به او فرمود چرا فلانی از تو شکایت دارد و می‌گوید تو بی اجازه وارد منزلش می‌شوی. هر وقت می‌خواهی داخل خانه شوی اجازه بگیر. پیامبر فرمود می‌خواهی بجای این درخت یک درخت در بهشت داشته باشی؟ عرض کرد خیر. پیامبر اکرم فرمود آیا می‌خواهی به جای این درخت، سه درخت در بهشت داشته باشی؟ عرض کرد خیر. پیامبر اکرم فرمود: من می‌بینم تو فقط می‌خواهی ضرر بزنی. بروید و درختش را بکنید و جلویش بیندازید.

بررسی دلالی: در این روایت لاضرر و لا ضرر وجود ندارد. البته روایات با الفاظ دیگری هم آمده است.