< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

98/08/26

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: برائت عقلی

 

مقـدمـه: بحث برائت عقلی را بیان مینماییم که قبح عقاب بلابیان چه شرطی دارد. گاهی بحث در شبههی حکمیه و گاهی در شبهه موضوعیه است.

 

جریان برائت در شبههی حکمـیه: آیا در شبههی حکمیه میتوانیم بگوییم همین که بیان و دلیل شرعی به ما نرسید، برائت جاری کنیم یا خیر؟ روشن است که شرط جریان برائت، اینست که انسان بحث کند و مایوس از پیدا کردن دلیل شود.

دلیل این مسئله، اینست که موضوع برائت، قبح عقاب بلابیان است و لابیان موضوع میشود. سپس میگوییم قبح عقاب، روی لا بیان رفته است. لا بیان هم به معنای عدم بیان واقعی نیست، بلکه لا بیان به معنای اینست که خطابی از طرف شارع به مکلف نرسیده باشد. رسیدن خطاب هم این نیست که به گوش ما نرسیده باشد، بلکه یعنی بعد از گشتن کتابها به حکم نرسیدهایم.

بعباره اخری، بیان آن چیزی است که شارع میتواند علیه مکلف احتجاج کند و لا بیان هم چیزی است که عبد میتواند علیه مولا احتجاج کند.

شاید کسی بگوید مقتضای عبد بودن و اطاعت کردن اینست که انسان همینطوری، برائت جاری نکند (در این صورت چیزی از دین باقی نمیماند) عبد اینست که تلاش کند دستور مولا را کشف کند. اگر عبد جستجو کرد و مایوس شد، در این صورت میتواند برائت جاری کند.

 

جریان برائت در شبههی موضوعـیه: مثلا کسی نمیداند این فرش نجس است یا پاک است، آیا میتواند نماز بخواند یا نه؟ یا نمیداند این لیوان پاک است یا نجس است، آیا میتواند آن را بنوشد یا خیر؟ فقها بالاتفاق قائل هستند تفحص لازم نیست و برائت جاری میشود.

ولکن دو مطلب در اینجا وجود دارد. یکی این که بین طهارت و نجاست و چیزهای دیگه فرق بگذاریم. در طهارت و نجاست بنای شارع بر این است که طهارت واقعی نمیخواهیم و طهارت ظاهری کافی است. اما در غیر طهارت و نجاست، مثلا در حلیت و حرمت، مثلا اگر کسی در اتاقش هم شراب دارد و هم آب و میتواند با کمی دقت کشف کند این شراب است یا آب، در اینجا فقها معتقدند فحص لازم نیست و میتواند برائت جاری کند. اما ما معتقیم به این حداقل بررسی، فحص گفته نمیشود و باید این مقدار بررسی را انجام دهد. زیرا فحص جستوجو است و این مقدار بررسی، معنای فحص نمیدهد. پس لازم است که این کار را انجام دهد (زیرا آن چیزی را که فقها لازم نمیدانند، فحص است.)

 

چند شاهد هم بیان مینماییم؛ کسی که میخواهد خمس بدهد آیا باید اموالش را حساب کند یا خیر؟ آیا شخص میتواند بگوید فحص لازم نیست و ان شاالله در حساب من موجودی به قدری نیست که خمس نیاز باشد. یا کسی در باب زکات بگوید چون فحص لازم نیست نمیگردم و عدد گوسفندانم را فحص نمیکنم و ان شاالله زکات به گردنم نیست. این مثالها نشان میدهد مردم در شبههی موضوعیه فحص میکنند. این شاهدها نشان میدهد در ذهن متشرعه در مواردی در شبههی موضوعیه فحص میکنند.

نتیجتاً این که گرچه آقایان معتقدند در شبههی موضوعیه فحص لازم نیست، گرچه در طهارت و نجاست همین گونه است، اما در غیر طهارت و نجاست (مانند حلیت و حرمت و ...) مردم حداقلی از فحص را به مقداری که مشقت ندارد انجام میدهند. ولی به مقداری که مشقت لازم است، فحص نیاز نیست.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo