< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

97/09/20

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اثبات حجیت خبر با سیره عقلا

مقـدمـه: کلام در باب حجیت خبر واحد بود و بحثی از تقریرهای اجماع را بیان نمودیم. در ادامهی این بحث شیخ انصاری و مرحوم آخوند مسئلهی سیرهی عقلاء را بیان نمودهاند.

 

تفاوت دلیل عقلی و دلیل عقلائی: پیش از ورود به بحث ما مطلب مهمی را بیان مینماییم. همیشه شنیدهایم که از لفظ ادلهی اربعه استفاده میشود و زیاد هم میشنویم به بنای عقلاء، سیره یا عرف استدلال میشود؛ این سیره یا عرف یا بنای عقلاء، جایش کجاست؟ آیا این موارد جزء ادلهی اربعه است یا دلایل دیگری است؟ برخی از فقها در کتب خود آوردهاند بنای عقلاء زیر مجموعهی دلیل عقل است، اما اصلاً سیرهی عقلاء هیچ ربطی به دلیل عقلی ندارد. ما یک دلیل عقلی داریم و یک دلیل عقلائی داریم، و این دو هیچ وقت یکسان نیستند، دلیل عقلی آنست که برهان باشد و به عنوان مثال سر از اجتماع نقیضین درآورد، اما دلیل عقلائی یعنی یک مطلب عرفی.

شیخ انصاری و مرحوم آخوند در اینجای بحث، بنای عقلاء را جزء اجماع ذکر میکنند. اجماع یعنی راه کشف قول معصوم(علیه السلام)، اما راه کشف قول معصوم(علیه السلام) چگونه است؟ گاهی از راه کلمات علماء است و گاهی از راه بنای عقلاء است. یعنی این عرف یا بناء یا سیرهی عقلاء راهی برای کشف قول معصوم(علیه السلام) است.

 

ورود به بحث: یکی از راههای کشف قول معصوم(علیه السلام) اینست که بگوییم همهی عقلای دنیا بماهم عقلا، اعم از متدین و بی دین، به خبر واحد عمل میکنند. یعنی مردم وقتی خبر واحدی را میشنوند، اگر قرینهای بر خلافش نباشد، مشروط به این که یا گوینده مورد وثوق باشد، یا اگر گوینده مورد وثوق نیست، خود خبر مورد وثوق باشد، به خبر اعتماد میکنند. شارع مقدس از این طریق، ردع یا نهی ننموده است و همین عدم ردع، دلیل رضایت شارع است. بعباره اخری مردم در زمان ائمه(علیه السلام) به خبر واحد عمل مینمودند و ایشان(علیه السلام) میتوانستند ردع کنند، اما این کار را نکردند و همین سکوت ائمه(علیه السلام) کاشف از رضایت ایشان است.

 

ذکر یک اشکال در کفایه و پاسخ آن: در کفایه اشکالی مطرح شده است که اگر کسی بگوید آیات نهی از عمل به ظن، خود بهترین رادع و مانع بر عمل به خبر واحد است، در پاسخ به این اشکال میگوییم:

اولاً این که همان طور که سابقاً بیان نمودیم این آیات در مورد اصول دین است و شامل فروع دین نمیشود. (به دو دلیل، یک دلیل این که سیاق این آیات قرینهای است بر این که آیات انصراف به اصول دین دارد و دلیل دیگر هم این که آیات عدم عمل به ظن اطلاق ندارند، چون قدر متیقن (= اصول دین) وجود دارد.)

ثانیاً سیره عقلائیه میگوید خبر واحد حجت است، به شرط ان که شارع نهی نکند، اگر این آیات شریفه قرآن بخواهد جلوی این سیره را بگیرد و بگوید این سیره حجت نیست، وقتی میتواند این کار را بکند که عام باشد و تخصیص نخورد. چه زمانی آیات عام است و تخصیص نخورده است؟ وقتی بتواند جلوی سیره را بگیرد، در غیر این صورت سیرهی عقلا، آیات را تخصیص میزند. پس یعنی بگوییم اگر سیره حجت باشد و خبر واحد حجت باشد، دور لازم میآید. پس این که سیره دلالت بر حجیت خبر واحد نماید دور و باطل است.

 

جواب این ان قلت اینست که سیره، دلالت بر حجیت خبر واحد میکند و حجیت سیره متوقف بر عدم ثبوت ردع شارع است (و متوقف بر عدم ردع نیست بلکه متوقف بر ثبوت عدم ردع است). اگر شارع چیزی را ردع نموده باشد اما به ما نرسد، این ردع شارع مفید حال ما نیست، ردع وقتی مفید است که ما مطلع شویم و آن را بدانیم و به ما رسیده باشد. سیره دلالت بر حجیت خبر واحد دارد و حجیت خود سیره، متوقف بر اینست که نهی شارع به ما نرسد. پس حجیت سیره متوقف بر این نیست که آیات تخصیص بخورند...

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo