درس خارج اصول استاد احمد عابدی
97/08/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: بررسی آیه نَفْر و شأن نزول آن
مقـدمـه: یکی دیگر از آیات شریفه‌ی قرآن که به آن برای حجیت خبر واحد استدلال شده است، آیه‌ی 124 سوره‌ی توبه است که به آیه‌ی نفر معروف است:
﴿وَمَا کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِینفِرُوا کافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّیتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِینذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ﴾و شایسته نیست مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد) کوچ کنند، چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند (تا طایفه‌ای در مدینه بماند)، که در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود،آنها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند.
شروع بحث در کفایه: در کفایه سه وجه برای دلالت این آیه بر حجیت خبر واحد ذکر نموده است. مرحوم آخوند در کفایه ابتدا یک مقدمه‌ای ذکر نموده است که کلمه‌ی لعل (به معنی ترجی و امید) یا کلمه‌ی لیت، وقتی در قرآن استعمال می‌شود آیا به معنی امید و رجاء است یا معنی دیگری دارد؟ وقتی خداوند می‌فرماید شاید فلان یا امید است فلان، آیا همان معنای مد نظر ما را اراده نموده است یا معنای دیگر مراد است؟
سپس مرحوم آخوند فرموده است این کلمات در مورد خداوند متعال صحیح است اما هدف چیز دیگری است، مثلاً هدف همین امید انشائی است، نه این که امید واقعی مد نظر باشد. بعد هم کفایه بحث می‌نماید که آیه بر حجیت خبر واحد دلالت می‌کند یا خیر.
فرمایش آیت الله بروجردی: آیت الله بروجری که شاگرد مرحوم آخوند بوده، فرموده است قبل از این که دلالت آیه بر حجیت خبر واحد را بگوییم، به یک بحث تفسیری در مورد این آیه می‌پردازیم. ایشان فرموده است اکثر آیات سوره‌ی توبه در مورد مشرکین نازل شده است و این مشرکین وقتی نقض عهد نمودند و برخی از کسانی که در پناه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) پیمان با ایشان را شکستند، بعد هم پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) دستور جنگ داد، به همین خاطر اکثر آیات این سوره در مورد جنگ است. اما این آیه ربطی به جنگ ندارد و در مورد درس خواندن است. البته بسیاری در آیات قرآن وجود دارد که سیاق آیات رعایت نشده است. در این آیه نیز سیاق آیات در مورد جنگ بوده است، اما این آیه ارتباطی به جنگ ندارد.
در این آیه، "ما" در "ماکان"، مای نافیه است و معنایش این گونه است که همه‌ی مسلمانان نمی‌توانند بروند درس بخوانند (زیرا اختلال نظام می‌شود) و این موضوع آیه است.
نقد حضرت استاد عابدی به آیت الله بروجردی: این فرمایش آیت الله بروجردی که نقل نمودیم خیلی عجیب است، اولاً این سوره در مورد منافقین است و ارتباطی با مشرکین ندارد؛ همچنین این سوره در مورد جنگ تبوک است و این جنگ ارتباطی با مشرکین ندارد و ربطی ندارد به این که کسی پیمان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) را بشکند. (سپس حضرت استاد توضیحات مطولی در مورد جنگ تبوک و این که این جنگ در مورد منافقین بوده است، ارائه فرمودند.)
این هم که آیت الله بروجردی فرمودند خلاف سیاق هم در آیات بسیار زیاد است و مقصودشان نیز این بود که این آیات با این که سیاقشان در مورد جنگ است، اما این آیه در مورد جنگ نیست؛ و لکن همین آیه نیز در مورد جنگ است، موضوع و شأن نزول آیه‌ی نفر اینست که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) اجازه نمیداد در جنگ کسی تخلف کند و دستور می‌داد همه بیایند، آیه‌ی قبلی هم می‌فرماید کسی نباید تخلف کند، اما بحث این ایه اینست که آن غزوات و سریه‌هایی که خود پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) به جنگ نرفته است، همه نروند. (بنابراین مای در این آیه ناهیه است و این گونه نیست که نافیه باشد.) از هر گروهی یک طایفه به جنگ بروند و یک طایفه هم در شهر بمانند، آن طایفه که می‌مانند کنار پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و آله و سلم) بمانند و ایشان را تنها نگذارند، این عده آیاتی که در این مدت نازل می‌شود را یاد بگیرند و به بقیه که می‌آیند یاد بدند، بنابراین آیه کاملاً با سیاق آیات قبلی هماهنگ است.
