درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: انواع خبر

مقـدمـه: ابتدا باید دید این ترکیب به صورت خبر الواحد است یا الخبر الواحد است؟ یعنی آیا خبری است که آورنده‌اش واحد است یا خبری است که خودش وحدت دارد. عجمی‌ها به صورت مضاف و مضاف الیه استعمال می‌کنند، یعنی خبری که آورنده اش واحد است و عرب‌ها به صورت صفت و موصوف استعمال می‌نمایند، یعنی خبری که چنین صفتی دارد که وحدت دارد و واحد است.

انواع خبر: خبر بر دو قسم است یا متواتر است و یا واحد، خبر واحد نیز یا مستفیض است و یا غیرمستفیض. خبر متواتر خبری است که از کثرت نقل، انسان به صدور آن یقین می‌نماید. (سبب این یقین بایستی کثرت ناقل باشد، در غیر اینصورت متوتر محسوب نمی‌شود.) خبر متواتر را سابق بر این گفته می‌شود به دو قسم تقسیم می‌شود، تواتر لفظی و تواتر معنوی. اما کفایه می‌فرماید خبر متواتر بر سه قسم است و یک قسم تواتر اجمالی به دو قسم قبل اضافه می‌نماید. تواتر لفظی اینست که خود لفظ کثرت نقل داشته باشد و روات یک لفظ را نقل نموده باشند. تواتر معنوی این گونه است که روات بر یک لفظ واحد اتفاق ندارند، اما همه بر یک معنای واحد اتفاق نظر دارند.

مرحوم آخوند متواتر اجمالی را نیز اضافه کرده و در تعریف آن فرموده است: خبرهایی داریم که هم در لفظ متفاوات هستند و هم در معنا متفاوت هستند، اما می‌دانیم مجموع من حیث المجموع آن‌ها دروغ نیست و می‌دانیم بعضی از آن‌ها درست است، مثلا کتاب وسایل را که چند هزار روایت دارد در دست بگیریم و بگوییم یقین داریم بعضی از آن‌ها درست است و از معصوم(علیه السلام) صادر شده است، فایده آن هم به عنوان مثال در نذر است که اگر کسی نذر کرده باشد اگر یک روایت صحیح از معصوم بخواند، با خواندن کل کتاب وسائل الشیعه، نذرش ادا می‌شود.

نظر حضرت استاد عابدی در تعریف اخبار: ولیکن ما تصور می‌نماییم باید این گونه تعریف نمود، خبر متواتر لفظی خبری است که الفاظ آن مختلف است، اما معنای واحدی دارد. به عنوان مثال: یک روایت می‌فرماید رسول خدا فرمود: "انا مدینه العلم و علیٌ بابها"، روایت دیگری فرمود: "انا مدینه الحکمه و علیٌ بابها"، روایت دیگر می‌فرماید: "علیٌ باب مدینه علمی". در این روایات الفاظ مختلف است، و این متواتر لفظی است. اگر تواتر لفظی را به معنای متداول لحاظ نماییم، حتی یک مصداق ندارد.

در مورد متواتر معنوی نیز این گونه نیست که الفاظ مختلف و معنا واحد باشد، بلکه متواتر معنوی این است که لفظ مختلف، معنا نیز مختلف ولی دلالت التزامیه‌ی واحد دارند. مثلا همه به عنوان مثال آورده اند که روایت کندن در خیبر توسط امیرالمومنین علی(علیه السلام) و روایت کشتن عمرو بن عبدود توسط ایشان در جنگ احزاب، تواتر معنوی دارد و دلالت بر شجاعت امیرالمومنین(علیه السلام) می‌نماید، در حالی که دلالت مطابقی این روایات دلالت بر شجاعت ندارد، بلکه لازمه‌ی این روایات یکی است و آن هم شجاعت حضرت علی(علیه السلام) است.

دلالت اجمالی نیز اینست که ما اجمالاً یقین داشته باشیم در میان این همه روایات، بعضی روایات صحیح است و همه‌اش دروغ نیست. فایده‌اش هم اینست که وارد در بحث شبهه‌ی محصوره و شبهه‌ی غیرمحصوره می‌شود و این که آیا علم اجمالی منجز تکلیف هست یا خیر.

خبر واحد نیز به دو قسم مستفیض و مستفیض تقسیم می‌شود. خبر مستفیض خبری است که طریق و سند آن بیش از سه تا باشد. اگر یک حدیث با دو یا سه سند مختلف نقل شد، این خبر واحد است. اما اگر خبری پنج یا ده طریق داشت، این مستفیض محسوب می‌شود (مستفیض خبری است که سندش زیاد است و به حد تواتر نرسیده، اما از واحد، بیشتر است.) مستفیض و خبر واحد هر دو مثل هم هستند، زیرا هر دو، غیر علم هستند و باید بحث کرد که ببینیم حجت هستند یا خیر.

حجیت و عدم حجیت خبر واحد: برخی مانند شیخ طوسی و پیروانش خبر واحد را حجت می‌دانند، برخی نیز مانند سید مرتضی، شیخ مفید، ابن زهره، طبرسی (صاحب مجمع البیان) و ... قائل به عدم حجیت خبر واحد هستند. بعباره اخری معمولاً فقها قائل به حجیت خبر واحد هستند و به آن عمل می‌کنند، و بالعکس، متکلمین و مفسرین قرآن، قائل به حجیت خبر واحد نیستند.