< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

97/01/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تاثیر قول علماء در حجیت

 

مقدمه

کلام در باب اجماع بود و بیان نمودیم در نقل اجماع، گاهی نقل سبب و گاهی نقل مسبب میشود. نقل سبب (کلمات فقها) به دو صورت است:

نقل اجمالی سبب: شخص ناقل، به جای نام بردن از علما، این گونه بیان میکند که فقها این گونه فتوا دادهاند.

نقل تفصیلی سبب: شخص ناقل، نام فرد به فرد علما را با فتوایشان ذکر میکند.

در هر دو صورت بالا، اجماع برای منقول الیه حجت است. اگر کسی نقل اجماع کرد، معنایش این است که اقوال چند نفر از فقها را دیده است، اگر به نظر ما، این تعداد افرادی که فتاوی آنها دیده شده است، برای اجماع کفایت میکند، در این صورت اجماع در حق ما نیز حجت خواهد بود. به عنوان مثال عقیدهی ما به عنوان مجتهد این است که فتوای پنجاه نفر مجتهد برای اجماع کافی است و کشف از قول معصوم میکند، ناقل اجماع نیز نقل سبب مینماید که پنجاه نفر فتوای به این چنین حکمی دادهاند، در این صورت اجماع حجت است، زیرا سبب یک دلیل شرعی را نقل نموده است، اما اگر فقیهی نقل نمود، سی نفر مجتهد فتوایی به این صورت دادهاند، در حالی که طبق مبنای ما، برای کشف قول امام زمان(عج) قول پنجاه نفر لازم است، در این فرض قول سی نفر، کاشف از قول معصوم نیست.

 

ذکر یک اشکال و پاسخ آن

ادلهی حجیت خبر واحد، حجیت خبری را تایید میکند که ثمره داشته باشد، اگر خبری ثمره نداشت، داخل در عموم ادلهی حجیت خبر واحد نمیشود. و اصلا لغو است که خبری که بدون ثمره است را شارع حجت بداند. با عنایت به این مقدمه، اشکالی مطرح شده است، آن هم این که اگر کسی نقل نمود شیخ مفید در کتاب مقنعه فلان مطلب را گفته است، آیا این را میشود قبول کرد یا خیر؟ قول شیخ مفید که حجت نیست، ثمرهای هم که بر آن بار نمیشود، علی القاعده باید گفت ادلهی حجیت خبر واحد شامل این موارد نمیشود؛ یعنی هر جا نقل اجماع، نقل سبب بود، اگر این سبب، سببیت تام و کامل نداشت، نقل آن فایده ای ندارد و ادلهی حجیت خبر واحد آن را در بر نمیگیرد، زیرا ثمرهای ندارد.

پاسخ این اشکال این است که یک تعدادی روایت داریم که میفرماید کسی سوال کرد، امام (علیه السلام) فلان جواب را داد. شما از کجا میفهمید که سائل چگونه سوال نموده است؟ در حالی که در بسیاری از مواقع سوال سائل در فهم جواب تاثیر دارد. به عنوان مثال زراره سوال میکند پنیر خوردن حلال است یا حرام است؟ امام فرمود حلال است. در این روایت کلام امام این است که حلال است، اما چه چیزی حلال است؟ شما از کجا میتوانید بگویید پنیر حلال است؟ پنیر که در کلام امام نبود، و در کلام زراره بود، کلام زراره هم که حجت نیست. کلام زراره را هم کنار بگذاریم، فرمایش امام مبتنی بر حلال بودن، مجمل میشود. در این موارد باید قائل شویم که درست است که کلام راوی حجت نیست و اعتبار ندارد، لیکن کلام راوی تاثیر در حجت دارد و بنابراین کلام راوی به خاطر موثر در حجت بودن، حجت میشود. در مانحن فیه نیز باید بگوییم وقتی یک نفر فتوای شیخ مفید را نقل میکند، این حجت نیست، اما فتوای شیخ مفید تاثیر در آن چیزی دارد که حجت است و آن هم کشف قول معصوم است. پس درست است که اقوال علما فی نفسه حجت نیستند، اما تاثیر در حجت دارند، فلذا داخل در عموم ادلهی حجیت خبر واحد میشود.

 

نظریهی حضرت استاد عابدی(حفظه الله)

مطلب بعد این که طبق فرمایش کفایه و تابعین آن، اجماع هیچ ارزشی ندارد، زیرا اجماع دخولی که اصلا نداریم (اگر داشتیم حجت بود)، اجماع لطفی شیخ طوسی هم باطل است، اجاعهای حدسی هم که برای ما حجت نیست، زیرا اخبار حدسی حجت نیست، بنابراین اجماع را باید کلاً کنار بگذاریم.

ولیکن این فرمایش قابل خدشه است، اولین بار آیت الله بروجردی و بعد از ایشان آیت الله بهجت فرمودند اصلا اجماع برای این نیست که ما بخواهیم به وسیلهی آن کشف قول معصوم نماییم، بلکه اجماع برای این است که ما بگوییم یک روایاتی دست علمای قدیم بوده، اما آن به دست ما نرسیده است. وقتی ما میبینیم تمام علمای شیعه اتفاق میکنند بر یک مطلبی، یا مشهور فتوایی میدهد، ما کشف میکنیم دلیلی وجود داشته، اما آن دلیل به ما نرسیده است. و آن دلیل هم معتبر بوده و اگر به ما میرسید ما هم آن را قبول میکردیم و طبق آن فتوا میدادیم، بعباره اخری همیشه اقوال علما کاشف از وجود یک دلیل معتبر است؛ و این معنای اجماع است. اگر علمایی مانند شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، مرحوم صدوق و پدرش، ابن زهره، حلبی، سلار، ابن حمزه و ... فتوایی بدهند، با عنایت به این که ایشان خیلی اختلافات مبنایی دارند، مشخص میشود سخت گیر این جمع و سهل گیر این جمع، همه روایتی را قبول داشتهاند که بر مبنای آن فتوا دادهاند (و ما هم داخل در مبنای یکی از این بزرگواران هستیم.) بنابراین میتوان گفت دلیلی به آنها رسیده که اگر به ما هم میرسید ما هم مثل ایشان، هم نظر و هم رای میشدیم.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo