درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: نظر اخباری‌ها درباره ظواهر

کلام در باب حجیت ظواهر بود. و بیان نمودیم میرزای قمی معتقد است خطابات قرآن شامل مشافهین و حاضرین در مجلس پیامبراکرم است و شامل مغایب و معدوم نمی‌شود. لیکن جواب فرمایش میرزا در بحث عام و خاص جواب داده می‌شود که آیا عمومات قرآن شامل همه می‌شود یا خیر؟ بنابراین فرمایش میرزای قمی درست نیست، اما محل بحث از آن هم در اینجا نیست.

نظر اخباری‌ها درباره ظواهر قرآن و استدلال بر آن

اخباریین نیز فرموده‌اند که ظواهر قرآن حجت نیست. البته اخباریین بر خلاف میرزای قمی، در مورد روایات مشکلی ندارند. ایشان چند دلیل بر عدم حجیت ظوارهر قرآن ارائه نموده‌اند. دلایل ایشان نیز بر دو قسم است، یک قسم بر این دلالت می‌کند که قرآن ظاهر نیست، بلکه مجمل است (اشکال صغروی). یک قسم دیگر از استدلال‌های ایشان دلالت دارد بر این که اگر قرآن ظاهر هم باشد، حجت نیست (اشکال کبروی).

استدلال اول: قرآن تماماً مبتنی بر رمز و کنایه است و این کنایات را تنها پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام) می‌فهمند.

پاسخ: آیت الله خوئی به این استدلال این گونه پاسخ داده است: "اما دعوى كونه من‌ قبيل‌ الرموز، فهي منافية لكونه معجزة خالدة، يرشد الخلق إلى نهج الحق، و يستضيئوا بمعارفه و عظته و أمثاله من غير اختصاص لذلك بزمان دون زمان، و انما هو هاد للأجيال المتعاقبة، فلو لم يكن له ظهور يعرفه أهل اللسان، لاختل إعجازه. نعم يختلف فهم الناظرين منه لاختلاف إدراكهم، على انه ورد الأمر من الأئمة عليهم السلام بالرجوع إلى الكتاب عند اختلاف الأحاديث و تعارضها بل مطلقا، فلو كان من‌ قبيل‌ الرموز لما كان معنى للإرجاع إليه."[1] این که اخباری‌ها معتقدند قرآن رمز و کنایه است، با معجزه بودن قرآن سازگار نیست، زیرا قرآن برای هدایت مردم است و اگر قرآن ظاهر نباشد، معجزه بودن قرآن زیر سوال می‌رود. مضافا بر این که خود ائمه(علیهم السلام) فرموده‌اند به قرآن مراجعه کنید، یا در موضع تعارض، هر روایتی موافق قرآن است، بر دیگری ترجیح دارد.

و معنای این حرف‌ها این است که ما معنای قرآن را می‌فهمیم و قرآن برای ما ظهور دارد.

تبیین حضرت استاد عابدی: این که اخباری‌ها معتقدند قرآن از قبیل رمز و کنایه است، پر واضح است که مراد آن‌ها این نیست که کل قرآن رمز است، بلکه مراد آن‌ها این است که در قرآن رمز وجود دارد. و این آیات رمز با آیات غیررمز مخلوط است. هر کس می‌داند در قرآن حروف مقطعه وجود دارد و حروف مقطعه نیز رمز هستند و کسی معنی آن‌ها را نمی‌داند. برخی موارد نیز وجود دارد که کسی نمی‌داند حروف مقطعه هستند یا خیر؟ مانند "یس". فلذا اخباریون معتقدند کسی معنی قرآن را نمی‌داند.

آیت الله خوئی نیز معتقد است قرآن معجزه و برای هدایت خلق است و اگر رمز باشد، اعجاز آن زیر سوال می‌رود و به در هدایت نیز نخواهد خورد.

پاسخ فرمایش ایشان نیز این است که حروف مقطعه، قرآن هستند، اعجاز هم هستند و کسی معنی آن‌ها را نیز نمی‌فهمد. فلذا تلازمی بین این وجود ندارد که اگر چیزی برای هدایت خلق بود، حتما معنای آن را مردم باید بفهمند.

خود قرآن و ائمه(علیهم السلام) بیان نموده‌اند قرآن معجزه است، اما نه خود قرآن و نه روایات نفرموده‌اند وجه اعجاز قرآن چه چیزی است. وجوه متعددی هم بر اعجاز ذکر شده است، به عنوان مثال برخی نیز مانند سید مرتصی، "صرفه" را وجه اعجاز قرآن می‌دانند. یعنی هر کس بخواهد مثل قرآن بیاورد (چه قرآن را بفهمد و چه نفهمد)، خداوند جلویش را می‌گیرد. در این صورت می‌بینیم که وجه صرفه، تلازمی با فهم قرآن ندارد. (حضرت استاد عابدی(حفظه الله) مثال‌های متعددی از وجه اعجاز قرآن و عدم تلازم آن با فهم قرآن مطرح نمودند.)

مطلب بعد نیز این که آیت الله خوئی فرمودند قرآن برای هدایت و ارشاد خلق به حق نازلشده است، و شرط ارشاد فهم قرآن است و نقض غرض مس‌شود اگر قرآن برای هدایت نازل شود و کسی آن را نفهمد. پاسخ این فرمایش آیت الله خوئی نیز این است که به عنوان مثال وقتی کسی تلفن همراه می‌خرد، یک کتابچه‌ی راهنما به زبان لاتین یا چینی یا ... همراه آن است. آیا کارخانه سازنده تلفن همراه نمی‌فهمیدند که برخی مخاطبان این زبان را نمی‌فهمند؟ درست این است که ایشان از فروش کتاب هم استفاده می‌برند، زیرا با این کتاب فرهنگ خود را صاد می‌کنند. فلذا مصرف کننده باید زبان آن‌ها را بیاموزد که طبیعتا فرهنگ آن‌ها نیز توسعه می‌یابد. و این یک امر عقلائی است. خداوند متعال نیز همین کار را کرده است، یک انسان را آفریده است، و سپس توصیه می‌کند برای استفاده‌ی بهتر از این انسان باید طبق قرآن عمل نمود. کتاب هدایت را هم تعامداً جوری نوشته است که همه نفهمند. فلذا باید مصرف کننده به منزل اهل بیت(علیهم السلام) رجوع کنند. فلذا هیچ تلازمی هم بین هدایت و فهم وجود ندارد.