درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: دلیل صاحب معالم بر وجوب مقدمه واجب

مقـدمـه : از برخی عبارات صاحب معالم (البته نه در بحث مقدمه واجب) در مباحثی چون ضد، فهمیده می‌شود، مقدمه واجب وقتی واجب است که سبب باشد، اما اگر مقدمه شرط باشد، دیگر واجب نیست. بعباره اخری صاحب معالم به تبعیت از سید مرتضی خواسته بگوید مقدمه واجب به شرطی واجب است که سببی باشد نه مقدمه دیگر ماننده شرط.

استدلال به نفع صاحب معالم : بعضی اصولیون استدلالی به نفع صاحب معالم ذکر کرده و آورده‌اند این که صاحب معالم فرموده مقدمه ای که سبب باشد واجب است، علتش اینست که اگر مولا امر به مسبب نمود، با عنایت به این که مسبب، متعلَقِ قدرت واقع نمی‌شود و انسان فقط قدرت به سبب دارد، اگر امر به مسبب تعلق گرفت، این امر به سبب است چون متعلق امر باید مقدور باشد و قدرت هم به سبب است دون المسبب.

اشکال کفایه به این استدلال : کفایه فرموده است اولاً متعلق قدرت باید مقدور باشد ولی لازم نیست بلاواسطه مقدور باشد، اگر یک چیزی مقدور باشد، ولو مع الواسطه، این هم قدرت است. ثانیاً اگر این مطالب درست هم باشد، خروج از بحث است. بحث ما در اینست که مقدمه وجوب غیری داشته باشد و این محل بحث بود، این استدلال صاحب معالم اگر درست باشد هم نتیجه‌اش اینست که مقدمه وجوب نفسی دارد.

اشکال به کفایه : برخی حواشی کفایه به کفایه ایراد نموده‌اند که فرمایشات آخوند در جایی درست است که سبب و مسبب دو وجود باشند یا علت و معلول دو جود باشد. آن جا هست که گفته می‌شود امر به مسبب، امر به سبب هست یا نه؟ مثلا چکاندن ماشه، یک وجود است و کشته شدن یک وجود دیگر است. در اینجا فرمایش کفایه درست است.

در حقیقت اشکالی که مرحوم نائینی و مرحوم خوئی گرفته‌اند هم به آخوند و هم به صاحب معالم وارد است.

نظر استاد عابدی : این مطالب که سبب و مسبب دو جود است یا یک وجود و این که برخی بحث نموده‌اند علت و معلول دو وجود است و نمی‌تواند علت و معلول یک وجود داشته باشد. بعباره اخری علت و معلول متخالفین و متغایرین هستند و متخالفین نمی‌توانند وجود واحد داشته باشند؛ این فرمایشات عرفی نگاه کردن به یک مسئله فلسفی و کلامی است.