درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: بررسی تعریف نقیضین

مقـدمـه : کلام در باب مقدمه موصله بود و این که اگر کسی نظر صاحب فصول را بپذیرد (مانند امام خمینی) اگر مسجد نماز شد و کسی تطهیر مسجد نکرد و نماز خواند، نمازش صحیح است اما شیخ انصاری قائل به بطلان چنین نمازی است.

بررسی تعریف نقیضین : وقتی می‌گوییم ترک نماز واجب است، یعنی فعلش حرام می‌شود. آیا فعل نماز نقیض ترک نماز است؟ در کتب منطقی آمده است: نقیض کلی شیئ، رفعٌه." مثلا نقیض انسان، لا انسان است. حالا سوال پیش می‌آید، نقیض لا انسان چیست؟ آیا انسان است یا لا"لاانسان" است؟ قطعا لا "لا انسان" درست است. پس چرا گفته می‌شود انسان، نقیض لا انسان است؟

    • راه حل اول اینست که برخی گفته‌اند نقیض هر چیز رفع آن یا مرفوعٌ به آن است. در اینجا نقیض انسان، لا انسان است و نقیض لا انسان هر چیزی است که لا انسان رفع شود. لا انسان با انسان و لا "لا انسان" رفع می‌شود.

    • راه حل دوم اینست که بگوییم نقیض کل شیئ رفعُه. رفعه مصدر است و می‌توان آن را گاهی اسم فاعل و گاهی اسم مفعولی معنا می‌کنیم. که اسم مفعولی همان مرفوع به است که لا انسان به انسان رفع می‌شود.

    • راه حل سوم اینست که نگوییم نقیض کل شیئ رفعه، بلکه بگوییم "رفع کلی شیئ نقیضه. الان رفع انسان به لا انسان است. رفع لا انسان به انسان است.

نتیجه این که ما می‌توانیم بگوییم نقیض انسان، لا انسان است و نقیض لا انسان، انسان است. این توضیحاتی که دادیم پاسخ به فرمایشات آیت الله خوئی بود که برایشان این مسئله پیش آمده بود که نقیض لا انسان، لا لا انسان است.

مجرای بحث : آن چیزی که در مانحن فیه باید بحث کنیم اینست که آیا نقیض صلاه، ترک الصلاه است یا خیر؟ ابتدا این که در منطق بحثی بود که تناقض از احکام قضایا است. اصلا معلوم نیست انسان و لا انسان تناقض داشته باشند. تناقض برای قضایا است نه برای تصور. زید و لا زید تصورات هستند. تناقض از احکام تصدیقات است. و بحث ما الان در تصورات است.

مضافا این که معروف شده وجود نقیض عدم است و عدم نقیض وجود است خیلی دلیل ندارد و می‌توان روی آن اشکال کرد. آن که ما می‌دانیم نقیض هم هستند، نفی و اثبات هستند. معلوم نیست وجود و عدم نقیض هم باشند. می‌توان مواردی را گفت که نه وجود و نه عدم هستند.