< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

98/09/24

بسم الله الرحمن الرحیم


موضوع: عبادت بودن طهارات ثلاث

مقـدمـه: کلام در ادامه به بحث طهارت بودن عبادات ثلاث رسید. توضیح مقدماتی بحث این که در کتب کلامی بحثی هست که آیا عقاب فعلیت است یا استحقاق؟ و ثواب آیا تفضل است یا استحقاق است؟ در عقاب بحث اینست که اگر کسی تهمت بزند یا غیبت کند، آیا جهنم میرود یا مستحق جهنم رفتن است؟

 

شیوه صحیح بحث: درست اینست که بگوییم چنین شخصی استحقاق عقاب دارد نه فعلیت عقاب. معنای استحقاق عقاب اینست که اگر خداوند او را عذاب کند، ظلم نکرده است. اگر هم کسی عبادتی را انجام داد، استحقاق ثواب دارد یا تفضل خدای متعال است؟ معمولا کتب فقهی و اصولی در استحقاق ثواب حرف زدهاند، اما مقتضای عبد بودن در عبید و اماء اعتباری اینست که استحقاق ثواب در کار نیست و لزوم اطاعت از مولا وجود دارد. (مانند کسی که حرف طبیب را اطاعت میکند، هیچ طلب ندارد.) اگر خداوند بر اطاعت چیزی بدهد، تفضل خداوند است.

 

ثواب به معنای اجر و پاداش: اشکالی باقی میماند و ان هم این که گاهی امر خداوند متعال برای مصالح جامعه است و برای یک مکلف ضرر دارد، مانند مالیات پرداخت نمودن توسط مودیان مالیاتی. چنین حکمی برای مکلف ضرر ولی برای جامعه مصلحت است. در چنین مواردی نمیتوان گفت ثواب یعنی مصلحت خود آن عمل. در چنین مواردی ثواب به معنای اجر و پاداش است.

 

نظر آیت الله بروجردی در مسئله: آیت الله بروجردی فرموده است ثواب و عقاب مربوط به خود امر نیست، فرقی نمیکند کسی داعی و انگیزهاش برای یک عمل، امر نفسی باشد یا امر غیری باشد و هر دو یک جور ثواب دارند. و مثال زده اگر کسی در سرما وضو بگیرد و نماز خواند و کسی هم وضو بگیرد و سکته کند. آیا میتوان گفت اولی به خاطر انجام ذی المقدمه ثواب میبرد اما دومی که همان زحمت را کشید ثواب را نبرد؟ با این شاهد اثبات میشود مقدمه بما هو مقدمه با این که امرش غیری است و نفسی نیست هم ثواب دارد.

 

پاسخ استاد عابدی به مثال آیت الله بروجردی: جواب این مطلب هم اینست که درست است که هیچ اشکالی ندارد بگوییم نفر اول که نماز را خواند ثواب برده است و نفر دوم با این همه مشقتی که تحمل کرد و نماز نخواند، ثوابی نبرده است.

عقاب نمودن برای امر غیراختیاری قبیح است اما عدم ثواب برای یک امر غیراختیاری قبیح نیست. این شخص چون فوت نمود، ثواب نبرده است. عدم ثواب برای یک امر غیراختیاری هیچ قبحی ندارد، فلذا فرمایش ایشان درست نیست که قائل شویم مقدمهی واجب مانند ذی المقدمه ثواب دارد.

 

ثواب در طهارات ثلاث: اما در طهارات ثلاث، تیمم معلوم نیست ثواب داشته باشد، و بحث در غسل و وضو است. معلوم نیست تیمم مستحب نفسی باشد یا نباشد. یک مطلب اینست که وضو و غسل چرا ثواب دارند، با این که اینها مقدمه هستند. اشکال دیگر هم اینست که مقدمه واجب همیشه توصلی است، یعنی مقدمه واجب امر شرعی ندارد. اشکال اینست که فرضاً مقدمه واجب امر داشته باشد، این امر قصد امتثال و تعبد نمیخواهد، فلذا عبادت نیست. پس چطور است وضو که مقدمهی نماز است ثواب دارد و باید نیت قربت داشته باشد؟

با توجه به روایاتی که میفرماید وضو ثواب دارد یا وضو روی وضو نور علی نور است، میتوانیم بگوییم شارع مقدس، یک مستحب نفسی را مقدمه صلاه قرار داده است. یعنی وضوی قرت الی الله مقدمه نماز است، نه این که وضو مقدمهی نماز باشد. بلکه وضویی که مستحب نفسی است و ثواب دارد و تعبدی است مقدمه صلاه است. بعباره اخری ثواب داشتن وضو، از ناحیه امر غیری نیامده است، این چون مقدمه نماز است ثواب ندارد، بلکه شارع میفرماید وضوی مستحب، مقدمهی نماز است و این استحباب باید از یک امر نفسی استفاده شود. اگر این گونه باشد همهی اشکالات کفایه پاسخ داده میشود.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo