درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: بررسی واجب معلق

مقـدمـه: کلام در باب واجب معلق صاحب فصول بود و این که چرا کسی که می‌خواهد روزه بگیرد قبل از نماز صبح باید غسل جنابت کند؟ گاهی به این مباحث مقدمات مفوته و گاهی واجب مشروط و گاهی شرط متاخر گفته می‌شود. در کفایه همیشه آخوند، شرط متاخر را به شرط مقارن تبدیل می‌کند. افرادی هم مانند مرحوم نایینی معتقدند شرط متاخر، تصویر درستی ندارد.

تصویر واجب معلق: شرط متاخر قابل تصویر است و نمونه هم زیاد دارد، آخوند هم همه را به لحاظ بر می‌گرداند. حال می‌گوییم آیا واجب معلق صاحب فصول قابل تصویر هست یا خیر؟ بیان نمودیم یکی از شرایط هر عبادتی قدرت است و قدرت جزو شرایط عامه تکلیف هست.

حال اگر قدرت شرط عامه تکلیف است و قدرت، متاخر است، در این صورت چگونه معلول قبل از علت محقق شده است؟ قدرت شرط تکلیف است، شرط هم از اجزاء علت تامه است. علت تامه باید مقدم بر معلول باشد نه مؤخر. طبق واجب معلق صاحب فصول، ابتدا معلول آمده است، بعد علت می‌آید. مثلا الان وجوب یا تکلیف وضو آمده است، با این که نماز ظهر چند ساعت دیگر می‌آید. نماز معلق بر وقت است و قبل الوقت ما قدرت بر نماز نداریم. اما وجوب الان آمده است. وجوب نماز معلول وقت نماز است و وقت بعد می‌آید، حال چگونه وجوب آمده است؟

آخوند در مقام پاسخ می‌فرماید: قدرت در زمان امتثال شرط است، نه قدرت زمان تکلیف. اما شاید کسی بگوید کلمه شرط در فلسفه از اجزای علت تامه به حساب می‌آید. لیکن در عرف مردم گاهی شرط را به عنوان اجزاء علت به کار نمی‌برند، مثلا شرط گاهی مصحح یا مجوز یک چیزی است. یا هر چیزی باعث خروج از لغویت بشود، مردم آن را شرط می‌نامند. اگر کسی شرط را در این معنا اخذ کند، در این صورت وقتی گفته می‌شود قدرت شرط تکلیف است، مراد اینست که قدرت مصحح عقلائی تکلیف است (نه مصحح عقلی)، طبق این تعریف این اشکالات پاسخ داده می‌شود یعنی این اشکالات اصلا پیش نمی‌آید که کسی بخواهد جواب دهد.

اما این که صاحب فصول این واجب معلقی را که فرموده در جایی مثال زده است که شرط غیر مقدور باشد مانند وقت، کفایه فرموده است وجهی ندارد شما واجب معلق را به شرط غیرمقدور منحصر کنید. در موارد دیگر هم می‌توان واجب معلق را تصویر کرد.