درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: نقد و بررسی استدلال شیخ

مقـدمـه: کلام در باب واجب مشروط و واجب مطلق بودن و نظرات شیخ و مشهور را بیان نمودیم. ظاهر همه‌ی کتب اصولی این است که شیخ انصاری متفرد در نظر خود است و کسی قبل و بعد از او چنین نظری را نداده و نپذیرفته است.

اما ما می‌خواهیم بگوییم احتمالا شیخ در این نظر موافقانی دارد. علت هم اینست که هرکسی می‌خواهد وجوب یا حکم را تقسیم کند و بگوید حکم و وجوب به مطلق و مشروط تقسیم می‌شود، خود این تقسیم، معنایش اینست که قبل از آمدن شرط، وجوب هست. اگر قبل از آمدن شرط، وجوب باشد این همان نظر شیخ انصاری است. این که گفته می‌شود واجبات دین این موارد است وجوب حج، وجوب نماز و ... طبق نظر مشهور نباید بگوییم حج واجب است تا قبل از این که استطاعت بیاید اما همین که کلمه‌ی وجوب را قبل از استطاعت برای حج به کار می‌بریم یعنی نظر شیخ درست است و شیخ در نظر خود تنها نیست.

نقد دلیل شیخ انصاری و فرمایش آخوند: شیخ یک برهان و دلیل اورد که شرط گرچه طبق قواعد ادبیات عربی باید به هیئت بخورد، اما به هیئت نمی‌خورد و به ماده می‌خورد. دلیل شیخ هم این بود که وجوب معنای حرفی است و معنای حرفی هم جزئی است و امر جزئی قابل تقیید نیست.

یک اشکال مشترک به شیخ و آخوند وارد است. شیخ که می‌گوید قید به ماده می‌خورد، نظرش اینست که هیئت معنای حرفی و جزئی دارد و نمی‌تواند قید بخورد. نظر آخوند هم اینست که حرف کلی است (و جزئی نیست) و عام است و به عام می‌شود قید زد. اشکالی که به هر دو وارد است این که کلمه‌ی جزئی را در اینجا به معنای شخصی و موجود خارجی گرفته‌اند (شیخ جزئی را در مقابل کلی و عام گرفته است. آخوند هم معنای حرفش این است که حرف اگر جزئی باشد قابل تقیید نیست و عام است.) در حالی که جزئی در اینجا معنای دیگری دارد. گاهی جزئی در مقابل عام یا کلی به کار می‌رود و گاهی جزئی به معنای چیزی که مردد بین وجود و عدم است به کار می‌رود (موجود خارجی[1] ). طبق این معنا، نه کلام شیخ درست است و نه کلام آخوند درست است.