< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

98/07/07

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تقسیمات مقدمه واجب

مقـدمـه: در بحث تقسیمات مقدمه واجب، در کتاب هدایه المسترشدین و کتاب قوانین، تقسیمات زیادی ذکر شده است. دو تا از این تقسیمات را آخوند در کفایه نقل نموده است.

 

تقسیمات مقدمه به عقلی، عرفی و شرعی: یک تقسیم مقدمهی واجب اینست که مقدمه گاهی عقلی، گاهی شرعی و گاهی عرفی است.

     مقدمهی عقلی آن است که ذی المقدمه بر مقدمه متوقف است و بدون مقدمه، امکان ندارد که مقدمه موجود بشود مانند رابطه بین صغری و کبری و نتیجه.

     مقدمه شرعی آن است چیزی است که عقلا بدون آن مقدمه ممکن است ذی المقدمه حاصل شود اما شرع فرموده آن ذی المقدمه بدون آن مقدمه حاصل نمیشود. مانند وضو برای نماز. آخوند فرموده است بازگشت مقدمه شرعی به مقدمه عقلی است، زیرا وقتی شرع میفرماید نماز به قید طهارت مقید است یا مشروط به شرط طهارت است؛ عقل میگوید من این مقید بودن و مشروط بودن را نمیفهمم. اما اگر به عقل بگوییم نماز مقید به طهارت باشد، آیا مقید بدون قید ممکن است محقق شود؟ عقل میگوید محال است. یعنی عقل این تقید و یا این اشتراط را نمیفهمد، اما شرع میفهمد. لیکن اگر شرع، عقل را راهنمایی کرد که این عمل مشروط به این شرط است، عقل میفهمد که مشروط بدون شرط نمیشود.

     مقدمه عرفی آن است که مثلا هر کس بخواهد روزه بگیرد گفته میشود که روزه عرفاً متوقف بر روزه است و سحری خوردن مقدمه روزه است. این مقدمه داخل در بحث مقدمهی واجب نیست. زیرا وجوب ذی المقدمه، شرعاً یا عقلاً متوقف بر مقدمه نیست.

 

تقسیم دیگری برای مقدمه: تقسیم بعدی اینست که کفایه فرموده است و آن هم این که مقدمه به مقدمهی وجود، مقدمهی وجوب، مقدمهی صحت و مقدمهی علم تقسیم میشود.

ابتدا باید دید ملاک این تقسیم بندی چیست. شاید بگوییم گاهی مقدمه از جهت نوع توقف به آن سه صورت قبل تقسیم میشود. سپس بگوییم مقدمه از جهت کیفیت توقف به این چهار صورت تقسیم میشود.

مقدمهی علم یا مقدمهی علمی آن است که عمل را به گونهای انجام دهیم که یقین کنیم آن چه وظیفه ما بوده را انجام دادهایم. مثلا هنگام وضو کمی بالاتر از مرفق را بشوییم تا یقین کنیم همهی آن چه باید شسته میشد را شستهایم. یا نماز را به چهار جهت بخوانیم تا یقین کنیم نماز خود را خواندهایم.

مقدمهی صحت آن است که بدانیم عمل مد نظر را صحیح انجام دادهایم، مثل این که وضو مقدمهی نماز است.

مقدمهی وجود مانند این که نردبان برای پشت بام بگذاریم که نردبان مقدمهی وجودی به پشت بام رفتن است که این در واقع همان مقدمهی عقلی است. اگر یک ذی المقدمه بر مقدمهای متوقف بود به صورت عقلی، گاهی این توقف عقلی است، اما گاهی عقلی عرفی است و عقلی فلسفی نیست. مثلا پریدن در هوا غیرممکن است، اما این غیرممکن عقلی نیست، زیرا ممکن است روزی علم به قدری پیشرفت کند که بتواند این کار را انجام دهد. در بحث مقدمهی عقلی، ما از مقدمات عقلی فلسفی یا مقدمات عقلی عرفی که امروز ممکن است بحث میکنیم.

مقدمهی وجوب، مثل این که شخص باید مال یا نصاب داشته باشد که حکم خمس یا زکات بر او واجب شود. اما این مقدمهی وجوب، تا نباشد، ذی المقدمه ممکن نیست. این روشن است که از مقدمهی واجب خارج است زیرا تا کسی پول ندارد خمس واجب نیست و تحصیل مال هم واجب نیست. وجوب مقدمه از ناحیهی ذی المقدمه میآید و وجوب از ذی المقدمه روی مقدمه ترشح میکند. وقتی خمس واجب نیست، تحصیل مال برای این که خمس بدهیم هم واجب نیست. مثال مبتلی به اینست که کسی وضو دارد و میداند که ظهر هم آب برای وضو گیرش نمیآید. آیا الان واجب است که وضوی خود را حفظ کند؟ پاسخ اینست که واجب نیست، زیرا الان نماز ظهری واجب نیست که بگوییم وضوی آن واجب است. الان وجوبی نداریم که روی مقدمهی واجب بیاید.

مقدمهی علمی هم این بود که شخص به چهار طرف نماز بخواند تا یقین کند نمازش را خوانده است، این هم مقدمهی نماز و تکلیف نیست، بلکه مقدمهی علم انسان است یعنی وقتی ما میخواهیم بفهمیم به تکلیف خود عمل کردهایم باید چهار نماز بخوانیم، نه این که چهار نماز به عنوان تکلیف نماز بر انسان واجب باشد. این مقدمه را شرع نفرموده است، بلکه برای این است که خود انسان یقین کند و علم پیدا کند که تکلیفش را انجام داده است. بنابراین مقدمهی علمی هم مانند مقدمهی وجوب از بحث خارج است.

آن چه داخل بحث است، یکی مقدمهی صحت و دیگری وقدمهی وجود است. که در حقیقت این دو هم یک چیز است و دو چیز نیست. زیرا مقدمهی صحت برگشت به مقدمهی وجود دارد.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo