درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: دلیل آخوند بر وضع مشتق

مقـدمـه: کلام در باب ادله‌ی اقول باب مشتق بود. مرحوم آخوند در کفایه می‌فرماید که صحیح آنست که مشتق در خصوص متلبس به مبدأ وضع شده است و سپس یک دلیل می‌آورد که در حقیقت سه دلیل است (تبادر، صحت حمل و صحت سلب و تضاد صفات)

تبیین نظر آخوند: توضیح فرمایش کفایه این است که وقتی شک می‌کنیم مشتق بر چه چیزی وضع شده است (متلبس یا اعم از متلبس) مشاهده می‌کنیم که درهیئت مشتقات، متلبس به مبدأ تبادر می‌کند.

مطلب دیگر نیز این که آخوند معتقد است برخی از صفات با هم تضاد دارند (مثلاً شخصی قبلا ایستاده بود و الان نشسته است، آیا وی را قائم بنامیم یا جالس؟)، اگر کلمه‌ی مشتق بر اعم وضع شده باشد باید بتوانم هم او را قائم بنامم (به اعتبار قبل) و هم او را جالس بنامم (به اعتبار الان.) در حالی که این تضاد در صفات است.

اشکال به آخوند: اشکالی که اینجا وجود دارد این است که بحث ما این نیست که مشتق در مورد متلبس بالفعل حقیقت است (این که واضح است) بلکه آن چه محل بحث است این است که این کلمه‌ی خصوص، تبادر می‌کند یا خیر؟ باید این را بگوییم که آیا مشتق فقط برای این ثابت است یا خیر؟ و این با تبادر ثابت نمی‌شود. زیرا تبادر ضارب را ثابت می‌کند، اما "فقط" این که به این فرد، ضارب می‌گویند یا خیر، به وسیله‌ی تبادر ثابت نمی‌شود. بنابراین چنین استدلال‌هایی مفید فایده نیست.

احتمال دارد کسی بگوید تبادری که آخوند مطرح نموده است، معلول انصراف یا معلول کثرت استعمال است و چنین معلولی (تبادر) هیچ فایده‌ای ندارد، زیرا این تبادر مستند به حاق لفظ نیست و چیزی که مستند به حاق لفظ نباشد، معنای حقیقی را اثبات نمی‌کند.

    • غلیه‌ی در وجود

    • غلبه‌ی در استعمال

    • اکملیت افراد

به طور مسلم مورد اول (آیا اکثر انسان‌ها زن هستند یا مرد؟) و سوم (انصراف انسان به امام زمان(عج) به سبب اکملیت) باطل است، و احتمالا منشا انصراف، غلبه‌ی در استعمال است. و اگر چیزی انصراف داشته باشد دیگر تبادر ندارد و علامت حقیقت و مجاز نخواهد بود.