< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

97/02/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: صحیح و اعم

 

مقدمهکلام در این باب بود که آیا استعمال لفظ مشترک، در اکثر از معنای واحد جایز است یا خیر؟ و بیان نمودیم بحث در مشترک لفظی است و همینطور این که بحث یک استعمال است و در مورد چند استعمال نیست.

در کتب علوم قرآن، بحثی تحت عنوان وجوه و نظائر آمده است و معنایش هم این است که یک لفظ در قرآن کریم، در معانی مختلف استعمال شده باشد. مثلا این که کلمهی نور در قرآن کریم، گاهی به معنای خداوند استعمال شده است، و گاهی در معانی قرآن، تورات و ... به کار رفته است.

حال اگر وجوه و نظائر درست باشد (بر خلاف اردنیها که آن را ناصحیح میدانند)، اما وجوه و نظائر استعمال لفظ در اکثر از معنا نیست، زیرا در وجوه و نظائر در هر استعمالی، این لفظ در یک معنا به کار رفته است. بنابراین وجوه و نظائر شاهدی برای بحث ما نمیشود، زیرا بحث ما در این بود که در یک استعمال، چند معنی اراده شود.

کما این که صاحب معالم فرموده است استعمال لفظ در اکثر از معنی، در مفرد جایز نیست، اما در تثنیه و جمع جایز است. یعنی اگر یک کلمه را تثنیه به کار بردیم، میتوانیم دو معنا را اراده نماییم.

احتمالا در ذهن صاحب معالم این بوده است که در تثنیه ما دو وضع داریم و هر دو وضع و هر دو معنا، همزمان اراده میشود. تثنیه یک وضع ماده دارد و یک وضع هیئت دارد. ماده دلالت بر انسان دارد و هیئت تثنیه هم دلالت بر تعدد دارد، بنابراین چون دو وضع است، در هنگام استعمال میتوانیم دو معنی را اراده کنیم، هم ماده و هم هیئت را.

و اما این که آیا ممکن است یک لفظ را بگوییم و یک معنای حقیقی و یک معنای مجازی را با هم اراده نماییم؟ این هم روشن است که جایز نیست، و شاید بتوان گفت چنین چیزی محال است و ممکن نیست واقع بشود.علت محال بودن هم این است که مجاز قرینه میخواهد و حقیقت قرینه نمیخواهد. و مجاز هم دو قرینهی صارفه و معینه احتیاج دارد، زیرا ابتدا باید یک قرینه آورده شود که ذهن مخاطب سمت معنای حقیقی نرود، سپس یک قرینه آورده شود که ذهن مخاطب سمت چه چیزی برود. پس معنای حقیقی یعنی ارادهی معنی بدون قرینه و معنای مجازی یعنی انصراف از معنای حقیقی. اراده کردن معنای حقیقی و اراده کردن معنای مجازی، یک تضاد است و این محال است. (و اگر هم جایی چنین چیزی استعمال شود از باب دلالت التزامی است که معنای حقیقی گفته شود و معنای مجازی اراده شود، و بحث ما در دلالت مطابقی است.)

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo