< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

97/02/15

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: صحیح و اعم

 

مقدمهکلام در این باب بود که آیا استعمال لفظ مشترک، در اکثر از معنای واحد جایز است یا خیر؟ نتیجه هم گرفتیم که این چنین استعمالی (بر خلاف نظر مرحوم آخوند) جایز است.مرحوم آخوند در کفایه فرموده است در یک صورت ممکن است قائل شویم استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنای خود جایز است، آن هم وقتی که استعمال کننده، لوچ باشد و دارای دو بینی باشد. در غیر این صورت چنین چیزی جایز نیست.

(سپس حضرت استاد عابدی، دقایقی در نقد مثال مرحوم آخوند، مطالبی مطرح فرمودند و آن هم این که استعمال این مثال در ما نحن فیه، نابجا است، زیرا احول (لوچ) هرگز نمیتواند یک را ببیند که برای آن یک، دو معنا لحاظ نماید.)

 

نظر آیت الله خامنهای در استعمال لفظ در اکثر از یک معنا و نقد آن

مطلب بعدی این است که اکثر فقها قائل شدهاند استعمال لفظ در اکثر از یک معنی محال است. آیت الله خامنهای در کتاب بیان قرآن، آورده است: استعمال لفظ در اکثر از معنا جایز است. و دلیل هم وجدان است. زیرا خیلی زیباست که یک لفظ را استعمال کنند و چند معنا را از آن اراده نمایند. سپس ایشان به چند آیه برای اثبات نظر خود تمسک میکنند:

آیهی ﴿ إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ..... أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ[1]

در این جا عمران هم به معنای آبادانی است، هم به معنای عبادت است. و این از مصادیق استعمال لفظ در اکثر از معنا است.

 

آیهی ﴿ فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ[2]

در این آیه نیز مخلفون هم به معنای کسانی است که تخلف کردند و در جنگ تبوک حاضر نشدند. در این آیه خلاف هم به معنای مخالفت با پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) است، هم احتمال دارد معنای خلاف، کسانی باشد که پشت سر پیامبر ماندند.

 

آیهی ﴿ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ[3]

در این آیه اثاقلتم (ثقیل شدن)، گاهی به معنای اشخاص تنبل است که چالاکی ندارند، گاهی نیز به معنای افراد وابسته به زمین است که به مادیات دل بستگی دارند. و هر دو هم اراده شده است.

 

آیهی ﴿ وَجَاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ[4]

در این آیه، کلمهی معذر دو معنا دارد. گاهی معذر به معنای انسان بهانه تراش است (که یک معنای منفی است)، احتمال هم دارد شخص معذور و کسی که عذر دارد معنا شود. (که یک معنای مثبت و مطلوب است.)

 

سپس ایشان یک شرطی را مطرح میکند و آن هم این که استعمال یک لفظ در اکثر از معنای خود جایز است، مشروط به این که در دو معنای متضاد به کار نرفته باشد.

اما جواب فرمایش آیت الله خامنهای این است که تمام مثالهایی که ایشان به کار بردند، همه استعمال لفظ در مشترک معنوی است و هیچ کدام استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنای خود نیست. به عنوان مثال عمران در آیهی اول هم ساختن عمران است، عیب گیری ساختمان هم عمران است، عبادت در مسجد هم عمران است، اقامهی نماز هم عمران است. و اینها چند معنای مختلف نیست، بلکه همه به معنای آباد کردن است. یعنی عمران به معنای آبادانی است و آبادانی مصادیق متعدد مادی و معنوی دارد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo