درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: صحیح و اعم

در جلسه قبل مطلبی به نقل از امام خمینی در نقد آخوند مطرح نمودیم و آن هم این که تبادر مربوط به ماهیات است و اگر از صلاه، صلاه صحیح تبادر کند، معنایش این است چیزی که در رتبه‌ی متاخر است، در دو رتبه زودتر اخذ شود.

اولا آخوند نمی‌فرماید صلاه بر معراج مومن یا ناهی از فحشا و منکر وضع شده است، بلکه آخوند می‌فرماید کلمه‌ی صلاه بر یک امر بسیط وضع شده است که با معراج مومن و یا ناهی از فحشا و منکر تلازم دارد. بعباره اخری صلاه بر یک چیزی وضع شده است که قابل توضیح نیست. مرحوم آخوند در ابتدای کفایه فرموده بود که موضوع علم اصول یک کلی طبیعی است، که عنوان آن کلی طبیعی بر ما معلوم نیست و قابل بیان و توضیح هم نیست، اما می‌دانیم که آن چیزی است که با موضوعات مسائل تطابق می‌کند.

ثانیا این که بحث ما در مورد وضع است و وضع مربوط به مفاهیم است و مفاهیم مربوط به حمل اولی ذاتی است. ما گاهی کلمه‌ی صحیح را مورد بررسی قرار می‌دهیم و مثلا می‌گوییم کلمه‌ی صلاه بر مفهوم صحیح وضع شده است که در این جا حق با امام خمینی است، اما بحث اخوند در مورد شایع صناعی است و می‌خواهد بگوید کلمه‌ی صلاه بر عبادت خاص وضع شده که مصداق صحیح است، نه این که مفهوم صحیح باشد.

سپس خود امام خمینی می‌فرماید، یک راه دیگری از نظر امکانی وجود دارد که تبادر را اثبات کنیم (البته از نظر وقوعی، ممکن نیست.) آن هم این که بگوییم هر کس یک صنعتی را اختراع می‌کند (مثلا ماشینی می‌سازد) یک لفظ را در مقابل اختراعش جعل می‌کند. سپس به مرور زمان این صنعت پیشرفت می‌کند و تکامل پیدا می‌کند. حال نامی که برای آن جعل شده است، برای تمام این مصادیق مختلف است، اما با این که مصادیق مختلف است، اما همگی باید بر آن مختصات اولیه که در آن صنعت بود اشتراک داشته باشند. (دقیقا مانند وضع لفظ صلاه بر یک صلاه، حال با این که مصادیق آن مختلف است (مانند نماز کامل، نماز شکسته، نماز نشسته، نماز با رکعات مختلف و ...) اما همگی باید بر مختصاتی مانند معراج مومن و یا ناهی از فحشا و منکر بودن و .... اشتراک داشته باشند.) در این صورت می‌توان گفت از کلمه‌ی صلاه، صحیح تبادر می‌کند. اما این فقط یک فرض است. (و البته واقع نشده است، زیرا نمی‌توانیم بگوییم نماز تکامل پیدا کرده است.)

در این فرمایش امام خمینی یک تناقضی وجود دارد زیرا بیان شده که ما چند نوع وضع داریم، مانند وضع عام با موضوع له عام و موضوع له خاص، و وضع خاص با موضوع له خاص و موضوع له عام، که این قسم آخ را همه محالدانسته‌اند، زیرا امکان ندارد یک خاص، عنوان یک عام قرار بگیرد. این فرمایش امام خمینی مصداع وضع خاص و موضوع له عام است. زیرا کسی که یک ماشین می‌سازد و اسمش را پیکان بگذارد، و بعد به تمام مصنوعات صنعت خودرو سازی پیکان گفته شود. پس اشکال فرمایش امام، وضع خاص و موضوع له عام است که خود امام خمینی قائل به محال بودن آن است.