< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

96/11/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: صحیح و اعم

 

مقدمه

آیت الله خوئی بحثی را مطرح نمودهاند این که گفته میشود صلاه بر ارکان مخصوصه وضع شده است، حال سوالی که مطرح میشود اینست که این ارکان مخصوصه چیست؟

 

تکبیره الاحرام

ایشان در کتاب مصباح الاصول آورده اند که: از روایات استفاده میشود که تکبیره الاحرام در نماز معتبر است و جزء ارکان نماز و مقوم نماز است، یعنی اگر نبود، اصلا نماز، نماز محسوب نمیشود.

سپس این سوال مطرح میشود اگر تکبیر جزء ارکان صلاه است، چرا در حدیث لاتعاد به آن اشارهای نشده است؟ در لاتعاد آمده است اگر کسی چیزی را در نماز فراموش کرد، صلاه اعاده ندارد مگر این که رکوع یا سجود یا ظهارت یا وقت و یا قبله را فراموش کند، که در این فرض نیاز به اعادهی صلاه وجود دارد.

آیت الله خوئی در این مورد فرموده است که این حصر، حصر واقعی نیست، گرچه این ادعای ایشان خلاف ظاهر است، لیکن مُقَرِر آیت الله خوئی در پاورقی آورده است این که در لاتعاد گفته میشود نماز اعاده نمیشود یعنی اگر کسی نماز را خواند، چنین نمازی اعاده نمیشود مگر با فرض فقدان آن پنج مورد، لیکن کسی که تکبیره الاحرام را نگفته، اصلا نماز را نخوانده است. به چنین شخصی گفته نمیشود که اعاده نکن، بلکه گفته میشود تو اصلا نماز نخواندی، نمازت را بخوان. این روایت بحثش، اعادهی صلاه است و موضوع تکبیر از این روایت خارج است.

روایات مرتبط با این مطلب به شرح زیر میباشد:

"عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ‌ الرَّجُلِ‌ يَنْسَى‌ تَكْبِيرَةَ الْإِحْرَامِ‌ قَالَ يُعِيدُ."[1]

"وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ‌ الرَّجُلِ‌ يَنْسَى‌ أَنْ‌ يَفْتَتِحَ‌ الصَّلَاةَ حَتَّى يَرْكَعَ قَالَ يُعِيدُ الصَّلَاةَ."[2]

"وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: التَّكْبِيرَةُ الْوَاحِدَةُ فِي افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ تُجْزِي‌ وَ الثَّلَاثُ‌ أَفْضَلُ‌ وَ السَّبْعُ أَفْضَلُ كُلِّهِ."[3]

در تمام این روایات عبارت "یعیدُ" آمده است، پس این اشکال آیت الله خوئی مبتنی بر این که کسی که تکبیر نگفته، اصلا نماز نخوانده و داخل نماز نشده است، درست نیست. زیرا "یعید" دلالت میکند بر این که داخل نماز شده است، اما نمازش صحیح نیست و باید اعاده کند. فلذا فرمایش آیت الله خوئی درست نیست.

بهتر است در مورد تکبیره الاحرام اینگونه گفته شود که بایستی بین بحث از مسمای صلاه (یعنی موضوع له صلاه) و بحث از صلاه مامورٌبها، فرق گذاشته شود. اگر بحث این بود که چه نمازی ماموربها است، این صلاه، تکبیره الاحرام میخواهد و نماز بدون تکبیره الاحرام، چه نماز باشد و چه نباشد، ماموربها نیست. اما اگر بحث از مسمای صلاه باشد، مسمای صلاه بدون تکبیره الاحرام نیز از نظر عرف صلاه است، شاهد مثال نیز جایی است که شخصی در رکعت دوم و یا سوم است، مردم او را در حال صلاه میدانند حال ممکن است تکبیره الاحرام گفته باشد یا نگفته باشد.

بنابراین مراد میرزای قمی از این که فرموده است صلاه بر ارکان مخصوصه وضع شده است، ارکان مخصوصهای است که در مسمی اعتبار شده است نه ارکان مخصوصهای که در مامورٌبها دخالت دارد. در نظریات آیت الله خوئی نیز مشهود است که مامورٌبها مد نظر او بوده است.

 

استقبال

آیت الله خوئی میفرماید: "و أمّا الاستقبال‌ فلا يكون‌ من مقوّمات الصلاة يقينا لصحة الصلاة بدون الاستقبال في عدة من الموارد، فضلا عن صدقها كما في موارد الاضطرار، و كما في موارد النسيان و الخطأ مع عدم الوصول الى حدّ الاستدبار، بل قد تصحّ الصلاة الى غير جهة القبلة اختيارا، كما في النافلة حال المشي‌"[4] اما رو به قبله بودن یقیناً از مقومات صلاه نیست، زیرا در برخی موارد نماز درست است، در حالی که استقبال نیز در آن موجود نیست مانند موارد نسیان، یا خطا یا اضطرار، یا نماز مستحبی در حال راه رفتن و ....

 

سلام (تسلیم)

در مورد سلام نیز اگر کسی سلام نماز را نگفت، آیت الله خوئی فرموده است برخی مانند آیت الله نائینی سلام را رکن نماز میدانند و برخی نیز مانند سید یزدی، سلام را رکن نماز نمیدانند. فلذا اگر کسی تشهد را خواند و سلام را فراموش کرد، در فرضی که سلام را رکن بداند نماز باطل است، اما در مورد کسی که سلام را رکن نمیداند آیا ابطال نماز را باید به سبب ترک سلام دانست یا به جهت از دست رفتن طهارت؟

در اینجا اگر کسی بگوید شارع از باب ارفاق این موارد را پذیرفته است یعنی این چنین نمازی نماز نیست، اما شارع آن را قبول نموده است، این داخل در بحث ماموربها است که ما الان در مقام بررسی آن نیستیم، اما اگر کسی بگوید این موارد آیا صلاه است یا صلاه نیست، در چنین بحثی نه سلام، نه استقبال و نه طهارت و ... هیچ کدام داخل در مسمای نماز نیست، یعنی شخص سلام بگوید یا نگوید، عرف او را نمازگزار میداند.

 


[1] . الإستبصار فيما اختلف من الأخبار ؛ ج‌1 ؛ ص351.
[2] . تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‌2 ؛ ص143.
[3] . تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ؛ ج‌2 ؛ ص66.
[4] . مصباح الأصول، ج‌1، ص146.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo